CNXN. Nguyễn Thị Thanh Huệ - Bệnh viện Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột
 
Ngày nay, nhựa được sử dụng rộng rãi và phổ biến trong cuộc sống hàng ngày và sản xuất công nghiệp mang lại những lợi ích đáng kể. Tuy nhiên, khả năng kháng phân hủy của chúng dẫn tới tích lũy đáng kể trong hệ sinh thái của chúng ta. Vi nhựa (Microplastics – MP), được định nghĩa là các hạt nhựa có đường kính nhỏ hơn 5 mm, là những nguyên nhân chính gây ô nhiễm toàn cầu. Sự phân hủy của nhựa có kích thước lớn tạo ra các MP, phổ biến trong không khí, đất, nước ngọt và đại dương. Do đó, chúng có thể xâm nhập vào cơ thể con người thông qua con đường hô hấp và tiêu hóa gây ra những rủi ro sức khỏe tiềm ẩn. Các MP phổ biến như polyetylen (PE), polystyrene (PS) và polypropylene (PP), được tìm thấy trong nhiều loại vật liệu, bao gồm vật liệu xây dựng, chai, lon,…. MP nhỏ hơn 150 μm có thể đi qua biểu mô tiêu hóa gây tích tụ ở các mô trong cơ thể. Các nghiên cứu gần đây đã phát hiện ra MP có nhiều trong phân, nhau thai, phổi, ruột, máu,…. Trong buồng trứng, sự tích tụ MP có liên quan đến độc tính sinh sản, biểu hiện ở việc giảm số lượng nang và phôi, cũng như giảm tỷ lệ mang thai và khả năng sinh sản. Dịch nang cung cấp một vi môi trường quan trọng cho sự tăng sinh tế bào hạt và sự trưởng thành của noãn, và việc nhiễm vi nhựa trong dịch nang có thể ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng noãn bào. Cho đến nay, chưa có nghiên cứu nào báo cáo sự hiện diện của MP trong dịch nang của con người, hoặc làm rõ các MP và cơ chế cụ thể ảnh hưởng xấu đến chất lượng noãn. Đây là nghiên cứu đầu tiên xác định các thành phần MP trong dịch nang người. Nghiên cứu được thực hiện nhằm mục đích phân tích mối liên hệ giữa MP với tỷ lệ thụ tinh và tỷ lệ phôi tốt ở người. Đồng thời, phân tích cơ chế tác động của MP đối với chất lượng noãn ở chuột.
Nghiên cứu được thực hiện tại Trung Quốc từ tháng 05/2023 đến 08/2023 với 44 phụ nữ tham gia. Sau đó, nghiên cứu thực hiện phơi nhiễm chuột với PE để phân tích ảnh hưởng của PE lên chất lượng noãn và tỷ lệ thụ tinh.
Kết quả nghiên cứu trên người cho thấy:

• Có tổng cộng 10 loại MP được phát hiện, với tỷ lệ phát hiện là 97,7%. Các MP chính được tìm thấy trong dịch nang là PE (35,21%), PP (21,51%), Polyethylene terephthalate (PET) (18,97%) và PS (21,05%), kích thước từ 1 μm đến 497 μm.
• Có mối tương quan âm giữa tổng số MP và tỷ lệ thụ tinh (r = −0,356, P = 0,021). Phân tích sâu hơn về các thành phần MP đơn lẻ đã xác định mối tương quan tiêu cực đáng kể giữa PE (r = −0,407, P = 0,007) và polyamide 6 (PA6, r = −0,370, P = 0,016) với tỷ lệ thụ tinh. Không tìm thấy mối liên quan đáng kể giữa tỷ lệ phôi tốt và tổng số MP chung hoặc phân tích đơn lẻ.
• Nồng độ PE tăng làm thay đổi các chất chuyển hóa chủ yếu liên quan đến các con đường trao đổi chất và hình thành steroid buồng trứng.

Kết quả nghiên cứu trên chuột:

• Giảm số lượng noãn thu được trên mỗi con chuột (31,5 so với 36,3, P < 0,05) và tăng tỷ lệ noãn chất lượng kém (28,2% so với 16,5%, P < 0,001) ở nhóm phơi nhiễm PE so với nhóm đối chứng.
• Đo cường độ huỳnh quang các gốc oxy hóa tự do (reactive oxygen species - ROS) cao hơn đáng kể trong nhóm PE (P < 0,001) cho thấy sự gia tăng stress oxy hóa trong noãn. Ngoài ra, tiếp xúc với PE làm giảm tỷ lệ hình thành 2 tế bào (70,8% so với 85,2%, P < 0,001) nhưng không ảnh hưởng đến tỷ lệ hình thành 4 tế bào và phôi nang. Những kết quả này cho thấy PE có thể làm giảm tỷ lệ thụ tinh bằng cách tác động tiêu cực đến chất lượng noãn ở chuột.

Sự hiện diện của PE đã được chứng minh là có mối tương quan nghịch với tỷ lệ thụ tinh ở người. Mức PE tăng cao có liên quan đến những thay đổi đáng chú ý trong các chất chuyển hóa dịch nang, có khả năng ảnh hưởng đến chất lượng noãn. Tương tự, tiếp xúc với PE ở chuột cái dẫn đến giảm số lượng noãn được thu nhận và tỷ lệ thụ tinh giảm, đồng thời tăng tỷ lệ noãn chất lượng kém. Điều này có thể là do sự điều chỉnh tăng biểu hiện gen tiền viêm, dẫn đến tăng nồng độ ROS trong noãn. Do đó, sự hiện diện của MP trong dịch nang có thể là một yếu tố nguy cơ đáng kể đối với vô sinh nữ. Phân tích chuyển hóa cho thấy nồng độ PE cao trong dịch nang làm giảm nồng độ của các chất chuyển hóa dẫn đến thay đổi con đường trao đổi chất. Sự gián đoạn trao đổi chất này có thể làm suy giảm chất lượng noãn và dẫn đến tỷ lệ thụ tinh kém hơn.
Nghiên cứu hiện tại có một số điểm mạnh như đây là lần đầu tiên xác nhận được sự hiện diện của MP trong dịch nang buồng trứng. Thứ hai, đánh giá tác động của MP, đặc biệt là PE, đối với chất lượng noãn và các cơ chế tác động ở cả người và chuột. Tuy nhiên, nghiên cứu vẫn tồn tại một số hạn chế. Chưa nghiên cứu những thay đổi biểu hiện gen ở noãn người có tiếp xúc với mức PE cao trong dịch nang. Ngoài ra, sự khác biệt về thời gian tiếp xúc và liều lượng giữa người và chuột là một hạn chế lớn. Việc chuột tiếp xúc với MP có thể không phản ánh đầy đủ quá trình tiếp xúc với MP trong dịch nang của con người. Trong khi con người tiếp xúc với MP là một quá trình mãn tính và kéo dài thậm chí là kéo dài nhiều năm, thì tiếp xúc với PE ở chuột là cấp tính, chỉ kéo dài bốn tuần thông qua con đường tiêu hóa hàng ngày.
Tóm lại, nghiên cứu cho thấy có mối tương quan tiêu cực giữa MP trong dịch nang với tỷ lệ thụ tinh ở người. Nghiên cứu này cung cấp những hiểu biết mới về độc tính sinh sản của MP, đặc biệt là PE, làm nổi bật những rủi ro tiềm ẩn của ô nhiễm PE đối với sức khỏe sinh sản ở cả người và động vật.
 
TLTK: Wang, Qiaoling, et al. "Polyethylene microplastic exposure adversely affects oocyte quality in human and mouse." Environment International 195 (2025): 109236.

Từ khóa: vi nhựa, Polyethylene, noãn, dịch nang