CN. Phan Thị Tùng Phương, CN. Nguyễn Thị Kim Liên – Đơn Vị Hỗ Trợ Sinh Sản IVFMD Buôn Ma Thuột – Bệnh Viện Đại Học Y Dược Buôn Ma Thuột.
 
Giới thiệu
Trong y học, béo phì được định nghĩa là sự tích tụ mỡ bất thường hoặc quá mức trong cơ thể ảnh hưởng tiêu cực tới sức khỏe con người, được đo lường thông qua  chỉ số khối cơ thể (Body Mass Index - BMI) được tính bằng cân nặng (tính bằng kilogram) chia cho bình phương chiều cao (tính bằng mét), BMI > 30 kg / m² được coi là béo phì, trong khi BMI từ 25 - 30 kg / m² được coi là thừa cân. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) báo cáo rằng năm 2016 hơn 1,9 tỷ người độ tuổi trưởng thành từ 18 tuổi trở lên 39% tỷ lệ thừa cân ở nam giới và 40% tỷ lệ thừa cân ở nữ giới và hơn 650 triệu người trưởng thành bị béo phì. Có nhiều yếu tố góp phần gây nên tình trạng béo phì bao gồm lối sống ít vận động, thói quen dinh dưỡng không lành mạnh, căng thẳng, đồ ăn nhanh và các yếu tố di truyền.
Béo phì làm thay đổi ngoại hình cũng như phá vỡ sự cân bằng hormone trong cơ thể con người. Thừa cân, béo phì góp phần gây ra nhiều vấn đề sức khỏe chẳng hạn như đái tháo đường type 2, bệnh lý tim mạch, ngưng thở khi ngủ. Nhiều nghiên cứu đã phát hiện rằng béo phì ảnh hưởng xấu đáng kể đến khả năng sinh sản và chất lượng tinh trùng ở nam giới trong độ tuổi sinh sản. Nghiên cứu báo cáo rằng thừa cân, béo phì ở nam giới có số lượng tinh trùng thấp hơn từ 1,5 đến 2 lần so với nam giới có cân nặng bình thường ở độ tuổi sinh sản.
Bài tổng quan thảo luận về tác động của béo phì đối với khả năng sinh sản ở nam giới và chất lượng tinh trùng cũng như phương pháp điều trị hiện nay.
 
Mối tương quan giữa béo phì và vô sinh ở nam giới
Béo phì tác động trực tiếp đến vô sinh nam gây mất cân bằng nội tiết tố, tăng nhiệt độ bìu và gián tiếp góp phần gây ngưng thở khi ngủ và giảm hoạt động thể chất. Nam giới béo phì bị mất cân bằng nội tiết, tăng nồng độ estrogen và giảm nồng độ inhibin - B và androgen ảnh hưởng đến sản xuất tinh trùng.
Nhiệt độ có thể tăng lên liên quan tới béo phì, đặc biệt là vùng bìu, làm giảm nồng độ và khả năng di dộng của tinh trùng, giảm số lượng tinh trùng và tăng chỉ số phân mảnh ADN của tinh trùng dẫn đến suy giảm chất lượng tinh trùng và khả năng sinh sản. Sự gia tăng chỉ số BMI làm giảm khả năng di chuyển và chất lượng tinh trùng từ đó làm giảm số lượng tinh trùng ở nam giới.
Một số bất thường sinh lý liên quan đến hội chứng chuyển hóa bao gồm béo phì, rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp và kháng insulin. Kết quả hội chứng chuyển hóa dẫn đến nhiệt độ bìu tăng lên, giảm nồng độ và khả năng di động tinh trùng, suy giảm hoạt động sinh học của tinh trùng, tổn thương bộ gen của tinh trùng ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng sinh sản nam giới.
 
Cơ chế vô sinh nam do béo phì
Béo phì có thể dẫn đến suy sinh dục
Suy sinh dục là tình trạng sản xuất không đủ hormone testosterone, là một triệu chứng khá phổ biến ở nam giới béo phì. Hormone sinh sản của nam giới béo phì thường bị rối loạn, nồng độ estrogen và leptin tăng cao gây ức chế quá trình sản xuất testosterone, nồng độ testosterone giảm dẫn đến giảm ham muốn tình dục và suy giảm chất lượng tinh trùng, giảm hornome kích thích nang trứng (Follicle - Stimulating - FSH) và globulin liên kết hormone sinh dục (Sex Hormone - Binding Globulin - SHBG) ảnh hưởng tới quá trình sinh tinh. Giảm hormone kiểm soát cảm giác đói (Ghrelin) và inhibin - B, làm suy giảm quá trình điều hòa sản xuất tinh trùng.
Ở nam giới béo phì, nồng độ estrogen quá mức do hoạt động quá mức của enzyme aromatase trong mô mỡ dư thừa dẫn đến ức chế ngược lên vùng dưới đồi và tuyến yên làm giảm bài tiết gonadotropin từ tuyến yên, sự suy giảm gonadotropin làm giảm hormone giải phóng gonadotropin (Gonadotropin – Releasing - Hormone - GnRH) từ đó làm giảm hormone luteinizing (LH) và hormone kích thích nang trứng. Giảm LH và FSH dẫn đến suy giảm quá trình sản xuất testosterone ở tinh hoàn.
Sự gián đoạn phản hồi âm ở trục hạ đồi - tuyến yên - tinh hoàn chính là nguyên nhân trực tiếp gây sụt giảm nghiêm trọng nồng độ testosterone ở nam giới béo phì.
Căng thẳng nhiệt và thiếu oxy ở tinh hoàn
Trong quá trình sinh tinh, nhiệt độ bìu thường thấp hơn nhiệt độ lõi của cơ thể khoảng 3°C, đây là điều quan trọng đảm bảo hiệu quả sản xuất tinh trùng.
Ở nam giới béo phì, mô mỡ dư thừa kết hợp với lối sống ít vận động làm tăng nhiệt độ bìu. Do nhiệt độ bìu tăng cao có liên quan đến suy giảm chất lượng tinh dịch, đặc biệt trong những hoạt động ít vận động, nam giới béo phì có nhiều khả năng bị căng thẳng vùng nhiệt sinh dục dẫn đến vô sinh.
Adipokine và hormone chuyển hóa
Mô mỡ không chỉ là nguồn dự trữ năng lượng chính của cơ thể mà còn hoạt động như một tuyến nội tiết, làm tăng hoạt động enzym aromatase, chuyển đổi testosterone thành estrogen dẫn đến tăng nồng độ estrogen và sự gia tăng hormone ở mô mỡ. Điều này ảnh hưởng tới quá trình sản xuất hormone sinh dục.
Các hormone mô mỡ Ghrelin, leptin, orexin, adiponectin, obestatin được tiết ra trong điều kiện béo phì và tất cả hormone này đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa khả năng sinh sản ở nam giới.
Điều trị vô sinh nam do béo phì
Điều trị vô sinh nam liên quan đến béo phì là một vấn đề phức tạp do cơ chế bệnh sinh nội tại và các bệnh lý kèm theo. Vô sinh nam do béo phì có thể được điều trị bằng cách thay đổi lối sống, sử dụng thuốc và thực phẩm bổ sung cũng như áp dụng công nghệ hỗ trợ sinh sản.
Quản lý lối sống
Các phương pháp tập thể dục khác nhau như yoga, nhảy, giúp cải thiện thể chất, sức mạnh cơ bắp, chất lượng cuộc sống và sức khỏe tổng thể. Việc tăng cường hoạt động thể chất có thể giảm nguy cơ mắc các bệnh khác nhau như bệnh lý mạch vành, tăng huyết áp, đái tháo đường, ung thư, trầm cảm, bằng cách cải thiện sức khỏe cơ bắp, hệ thống tim phổi, xương, tuần hoàn máu và quá trình trao đổi chất.
Liệu pháp hành vi được theo dõi bởi các nhà tâm lý học sẽ phân tích được hoạt động thể chất, suy nghĩ, thói quen ăn uống. Dựa trên phân tích đó, các chuyên gia sẽ xây dựng kế hoạch điều trị phù hợp bao gồm quản lý căng thẳng, chương trình tập luyện và chế độ ăn uống.
Thuốc và thực phẩm bổ sung
Thuốc giảm cân và thực phẩm bổ sung làm giảm hoặc kiểm soát trọng lượng cơ thể bằng cách giảm cảm giác thèm ăn, thay đổi khả năng hấp thụ các chất dinh dưỡng, tăng tiêu hao năng lượng hoặc đẩy nhanh quá trình đốt cháy mỡ. Thuốc ức chế thèm ăn hoặc thực phẩm bổ sung tác động lên các dẫn truyền thần kinh của hệ thần kinh trung ương để giảm lượng thức ăn tiêu thụ. Các thuốc ức chế thèm ăn giúp giảm cảm giác đói, ngăn chặn sự hấp thụ của một số chất dinh dưỡng, một số ví dụ về thuốc ức chế thèm ăn như benzphetamine, diethylpropion, mazindol và phentermine. Ví dụ về thực phẩm bổ sung trà xanh, caffeine có trong cà phê, trà, sôcôla. Thuốc ức chế thèm ăn chỉ được sử dụng theo chỉ định bác sĩ trong thời gian ngắn để điều trị béo phì do có thể gây tác dụng phụ, tác dụng hỗ trợ, kiểm soát chế độ ăn uống và tăng cường hoạt động thể chất để đạt được giảm cân đáng kể.
Phẫu thuật
Sự tích tụ mỡ thừa ở nam giới béo phì gây vô sinh do tăng nhiệt độ bìu hoặc tích tụ độc tố. Phương pháp phẫu thuật được gọi là cắt mỡ bìu được sử dụng để loại bỏ mỡ thừa ở bìu.
Trong điều trị béo phì, phẫu thuật giảm cân là một phương pháp hiệu quả để giảm cân bằng cách thu nhỏ hoặc bỏ qua một phần ruột non hoặc dạ dày. Nam giới béo phì nghiêm trọng với chỉ số BMI > 40 kg / m² cũng như nam giới có chỉ số BMI từ 35 - 40 kg / m² kèm theo các bệnh đái tháo đường, cao huyết áp, cholesterol cao, gan nhiễm mỡ hoặc ngưng thở khi ngủ và những người không thể giảm cân thành công mặc dù đã thay đổi chế độ ăn và được điều trị bằng thuốc, là những đối tượng phù hợp để thực hiện phẫu thuật giảm cân.
Dựa trên các phẫu thuật khác nhau, phẫu thuật giảm cân được chia làm ba loại: đặt vòng thắt dạ dày có thể điều chỉnh bằng nội soi, cắt bỏ một phần dạ dày còn gọi là phẫu thuật cắt dạ dày hình ống, phẫu thuật nối tắt dạ dày. Các phương pháp điều trị béo phì nghiêm trọng và các vấn đề kèm theo như đặt vòng thắt dạ dày bằng nội soi và phẫu thuật nối tắt dạ dày mang lại hiệu quả cao. Theo các nghiên cứu, bệnh nhân trải qua phẫu thuật tạo hình dạ dày đã có sự suy giảm đáng kể về nồng độ estrogen, tăng nồng độ testosterone, cân bằng các hormone khác.
Công nghệ hỗ trợ sinh sản
Công nghệ hỗ trợ sinh sản (Assisted Reproductive Techniques - ART) giúp thụ thai bằng cách quản lý trứng, tinh trùng hoặc phôi. ART bao gồm các phương pháp điều trị khác nhau, chẳng hạn như thụ tinh trong ống nghiệm (In vitro – Fertilization - IVF), bơm tinh trùng vào buồng tử cung (Intrauterine Insemination - IUI), Tiêm tinh trùng vào bào tương noãn (Intracytoplasmic Sperm Injection - ICSI), chuyển giao tử vào ống dẫn trứng (Gamete Intrafallopian Transfer - GIFT), chuyển giao tử giai đoạn tiền nhân vào ống dẫn trứng (Pronuclear Stage Tubal Transfer - PROST), chuyển phôi vào ống dẫn trứng (Tubal Embryo Transfer - TET), chuyển hợp tử vào ống dẫn trứng (Zygote Intrafallopian Transfer - ZIFT). IVF dành cho vô sinh nam bao gồm thu nhận tinh trùng người chồng hoặc người hiến tặng cùng với noãn của người phụ nữ. Tinh trùng và trứng được nuôi cấy trong phòng thí nghiệm, để trứng được thụ tinh. Nếu quá trình thụ tinh xảy ra, phôi phát triển, sau đó phôi được đưa vào buồng tử cung của người phụ nữ theo quy trình gọi là chuyển phôi, đôi khi nhiều phôi có thể phát triển và đông lạnh để sử dụng trong các quy trình chuyển phôi sau này. IUI dành cho vô sinh nam là quá trình bơm tinh trùng đã được lọc rửa và chuẩn bị vào tử cung của người phụ nữ, vào thời điểm rụng trứng bằng cách sử dụng một ống thông mỏng. Tiêm tinh trùng vào bào tương noãn cho vô sinh nam có quy trình tương tự như IVF, nhưng đặc biệt dành cho nhóm nam giới có số lượng tinh trùng rất thấp. Chuyên viên phôi học lựa chọn tinh trùng khỏe mạnh và tiêm trực tiếp vào từng tế bào noãn để thực hiện thụ tinh. Đây là phương pháp điều trị hiệu quả, giúp hàng nghìn nam giới có số lượng tinh trùng rất thấp để thụ thai vẫn có con khỏe mạnh.

Kết luận
Nam giới thừa cân béo phì có thể gặp phải tình trạng mất cân bằng nội tiết, tăng nhiệt độ tinh trùng, giảm khả năng di động, nồng độ tinh trùng, giảm tổng số lượng tinh trùng và suy giảm chất lượng tinh trùng dẫn đến sự suy giảm về số lượng và vô sinh. Béo phì là kết quả của nhiều yếu tố bao gồm lối sống ít vận động, chế độ ăn uống không kiểm soát, thiếu hoạt động thể chất, thói quen dinh dưỡng không lành mạnh, căng thẳng, đồ ăn vặt và yếu tố di truyền.
Nam giới béo phì gặp phải tình trạng mất cân bằng hormone, tăng nồng độ estrogen, giảm nồng độ inhibin- B, điều này ảnh hưởng xấu đến quá trình sản xuất tinh trùng. Có nhiều phương pháp điều trị dành cho nam giới bị vô sinh do béo phì bao gồm thay đổi lối sống, sử dụng thuốc, thực phẩm bổ sung, phẫu thuật cũng như công nghệ hỗ trợ sinh sản.
 
IMPACT OF OBESITY ON MALE FERTILITY AND ITS MANAGEMENT
1: Gitam School of Pharmacy, Gitam Deemed University. Hyderabad, T. S. 502329, India.
2: University Department of Pharmacy, Sant Gahira Guru University, Ambikapur, C.G. 497001, India.
3: Dr. C. V. Raman Institute of Pharmacy, Dr. C. V. Raman University, Bilaspur, C.G. 495113, India.
JBPAS, September, 2023

Từ khóa: Tác động của béo phì đối với khả năng sinh sản của nam giới và cách quản lý