ThS. Trương Quốc Thịnh, ThS. Nguyễn Huyền Minh Thuỵ - IVF Tâm Anh
 
Ngày nay, tình trạng hiếm muộn đang ảnh hưởng đến hàng triệu cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh sản. Sự ra đời của kỹ thuật hỗ trợ sinh sản đã giúp họ đạt được mong muốn có con sinh học của chính mình. Tuy nhiên, một chu kỳ hỗ trợ sinh sản thành công chỉ có tỉ lệ mang thai là 35%, và bị tác động bởi các yếu tố như tuổi mẹ, tình trạng bệnh lý, thừa cân, stress, … Quá trình điều trị hiếm muộn làm gia tăng tình trạng stress ở bệnh nhân, đặc biệt đối với những bệnh nhân thất bại nhiều lần. Stress là bất kỳ trải nghiệm cảm xúc đi kèm các thay đổi về sinh hoá, chức năng hoặc hành vi. Stress làm thay đổi trạng thái tâm lý với sự xuất hiện của cảm giác lo lắng, trong khi những thay đổi sinh lý gây ra sự thay đổi trạng thái của hệ thần kinh giao cảm và hormone, làm nồng độ cortisol tăng cao. Stress có thể chia ra thành stress ảnh hưởng đến tâm lý và stress ảnh hưởng đến chức năng sinh lý cơ thể, hoặc có thể chia thành stress tức thì và stress mãn tính. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng stress có tác động tiêu cực đến sự thành công của một chu kỳ IVF. Tuy nhiên các nghiên cứu vẫn chưa biết rõ cơ chế và tác động của stress lên từng thời điểm của quy trình IVF. Vì vậy, mục đích của nghiên cứu này là đánh giá sự tác động của stress tức thì và mãn tính đến kết quả của chu kỳ IVF, đặc biệt tại các thời điểm quan trọng trong chu kỳ điều trị.
 
Nghiên cứu tổng quan hệ thống thu thập các tài liệu từ 3 nguồn dữ liệu lớn là PubMed, Science Direct và Scopus. Tiêu chuẩn nhận là các nghiên cứu thực hiện ở người, nghiên cứu trên ảnh hưởng của stress đến kết quả điều trị. Tổng cộng có 39 nghiên cứu đạt tiêu chuẩn, được công bố từ năm 1997 đến 2023.
 
Trong các nghiên cứu, stress được đánh giá dưới góc độ tâm lý thông qua các bảng công cụ khảo sát như bảng kiểm tra trạng thái và đặc tính lo âu Spielberger (Spielberger State-Trait Anxiety Inventory – STAI), thang đo ảnh hưởng tích cực và tiêu cực (Positive and Negative Affect Scale – PANAS), Hồ sơ trạng thái lưỡng cực (Bipolar Profile of Moods States – POMS), …; đánh giá dưới góc độ sinh học các dấu ấn phân tử của stress như nồng độ cortisol, prolactin, norepinephrine; và nghiên cứu góc độ lâm sàng thông qua các thông số tim mạch như huyết áp tâm thu, tâm trương, nhịp tim. Phần lớn các nghiên cứu đều kết luận rằng tình trạng lo lắng và stress có ảnh hưởng tiêu cực đến chu kỳ điều trị IVF.
 
Dựa vào các kết quả nghiên cứu, quá trình chọc hút noãn là thời điểm bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi cả stress tức thì và mãn tính. Cụ thể, các thông số xét nghiệm phân tử và điểm số tâm lý đại diện cho tình trạng lo lắng, căng thẳng ở mức càng cao, thì số noãn chọc hút được sẽ càng giảm. Ở những phụ nữ có tỉ lệ có thai kém thường có nồng độ cortisol cao ở thời điểm trước khi chọc hút noãn. Bên cạnh đó, bệnh nhân ít tăng huyết áp tâm thu và nhịp tim thường có tỉ lệ thành công cao hơn, gợi ý rằng stress tim mạch cũng có sự liên hệ với tỉ lệ thành công kém. Điều này có thể được lý giải rằng, trên thực tế, chọc hút trứng là bước đầu tiên của quá trình điều trị IVF. Vì vậy, người phụ nữ thường trải qua cảm giác lo lắng kéo dài vì tình trạng hiếm muộn của mình, kèm theo lo lắng về kết quả phôi trong tương lai. Bên cạnh đó, chọc hút trứng là quá trình điều trị có xâm lấn tối thiểu, nên cũng có thể gây ra tình trạng căng thẳng tức thì trước thủ thuật. Hơn thế nữa, ở nhóm phụ nữ có bệnh lý buồng trứng đa nang phải đối mặt với nguy cơ quá kích buồng trứng, mức độ căng thẳng có thể được tích luỹ cao hơn hẳn so với những nhóm bệnh nhân khác.
 
Đối với quá trình thụ tinh, stress mãn tính có thể có tác động tiêu cực đến kết quả thụ tinh. Một nghiên cứu cho thấy sự thay đổi của mức độ stress mãn tính cơ bản có thể ảnh hưởng đến số lượng noãn thụ tinh. Tuy nhiên, có rất ít các bằng chứng khoa học chứng minh stress có tác động tại thời điểm thụ tinh. Các nghiên cứu cho rằng, stress có thể có tác động đến chất lượng noãn, vì vậy cũng có thể ảnh hưởng đến kết quả thụ tinh, nhưng chưa ghi nhận sự khác biệt rõ rệt.
 
Mặt khác, tại thời điểm chuyển phôi, các nghiên cứu ghi nhận mức độ lo lắng và căng thẳng giảm. Theo một nghiên cứu tiến cứu trên 72 bệnh nhân điều trị IVF, nồng độ cortisol trong nước bọt giảm 29% và điểm số STAI đánh giá stress tâm lý cũng giảm 12% trong ngày chuyển phôi. Các nghiên cứu kết luận rằng stress tâm lý và sinh lý có thể không ảnh hưởng tại thời điểm chuyển phôi. Lí do có thể là vì tại thời điểm này, bệnh nhân đã quen với quy trình điều trị, cộng với việc đã biết kết quả phôi tốt, bệnh nhân có phôi tốt để chuyển cũng có tác động tích cực về mặt tâm lý cho bệnh nhân.
 
Cuối cùng, các nghiên cứu ghi nhận stress có thể có tác động đến tỉ lệ mang thai và tỉ lệ trẻ sinh sống. Theo một nghiên cứu thông qua thang đo tâm lý PANAS, với mỗi điểm số tâm lý tích cực có thể giảm 7% nguy cơ không có trẻ sinh sống trong chu kỳ điều trị. Một nghiên cứu khác cũng cho thấy nồng độ cortisol tăng cao hơn ở nhóm bệnh nhân không có thai. Sự ức chế hormone do stress gây ra có thể dẫn đến các phản ứng sinh học ở người mẹ, bao gồm viêm cục bộ trong mô tử cung và sự giảm kéo dài của việc sản xuất progesterone, thách thức sự cân bằng nội tiết – miễn dịch trong suốt thai kỳ, dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng cho môi trường thai nhi, ảnh hưởng đáng kể đến kết quả cuối cùng. Tuy nhiên các nghiên cứu vẫn chưa biết stress mãn tính hay stress tức thì mới là nguyên nhân chính tác động đến tỉ lệ mang thai và tỉ lệ trẻ sinh sống. 
 
Để cải thiện tình trạng căng thẳng và lo âu, một trong những liệu pháp có thể được ứng dụng là bổ sung các chất chống oxy hoá có tác dụng tốt cho sức khoẻ tâm lý và não bộ. Inositol có tác dụng điều hoà các chất dẫn truyền thần kinh, trong đó có serotonin, giúp điều hoà cảm xúc, cân bằng trạng thái lo lắng và căng thẳng. Bổ sung vitamin D, vitamin B (B6, B12 và acid folic) cũng có tác dụng tích cực trong việc cân bằng và điều hoà stress. Magie cũng có vai trò quan trọng trong việc tổng hợp và điều hoà hoạt động của các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin và gamma-aminobutyric acid (GABA), những chất có vai trò chính trong việc điều hoà cảm xúc. Vì vậy, bổ sung magie cũng góp phần kiểm soát tình trạng stress tốt hơn.
 
Tóm lại, stress mãn tính và stress tức thì có ảnh hưởng lớn đến kết quả chọc hút trứng, trong khi đó stress mãn tính có thể có ảnh hưởng đến giai đoạn thụ tinh, giai đoạn chuyển phôi và tỉ lệ mang thai thành công. Tuy nhiên, cần thêm những nghiên cứu về cơ chế tác động của stress, và các phương pháp quản lý, giảm thiểu ảnh hưởng của stress đến kết quả điều trị IVF.
 
Nguồn: Zanettoullis AT, Mastorakos G, Vakas P, Vlahos N, Valsamakis G. Effect of Stress on Each of the Stages of the IVF Procedure: A Systematic Review. Int J Mol Sci. 2024 Jan 5;25(2):726. doi: 10.3390/ijms25020726. PMID: 38255800; PMCID: PMC10815004.
 

Từ khóa: IVF, stress mãn tính, stress tức thì, lo lắng, căng thẳng, kết quả, nghiên cứu tổng quan hệ thống