Hội chứng buồng trứng đa nang (Polycystic ovary syndrome – PCOS) là rối loạn nội tiết gặp nhiều nhất ở phụ nữ ít hoặc không rụng trứng. Khoảng cách giữa các chu kỳ kinh nguyệt thường lớn hơn 35 ngày và hầu hết bệnh nhân có bằng chứng cường androgen trên lâm sàng hoặc xét nghiệm, siêu âm thấy hình ảnh buồng trứng đa nang. Những bệnh nhân này thường vô sinh do hậu quả của sự rụng trứng không thường xuyên.

Trong đa số trường hợp, phục hồi sự rụng trứng đều đặn có thể giúp có thai, tuy nhiên vài bệnh nhân cần được áp dụng thêm kỹ thuật hỗ trợ sinh sản vì không phải luôn luôn dễ dàng kích thích rụng trứng thành công. Bệnh nhân có thể đáp ứng chậm với sự kích thích, và việc tăng liều thuốc do thiếu kiên nhẫn sẽ dẫn đến nguy cơ cao bị hội chứng quá kích buồng trứng (Ovarian Hyperstimulation syndrome – OHSS). Nguy cơ này cũng xảy ra ở những bệnh nhân đáp ứng quá mức với sự kích thích buồng trứng mạnh ngay từ đầu.

Metformin thường được chỉ định như liệu pháp hỗ trợ trong kỹ thuật hỗ trợ sinh sản nhằm điều chỉnh những rối loạn chuyển hóa. Tuy tác dụng cải thiện đáp ứng với sự kích thích của metformin đã từng được báo cáo, nhưng chưa có chứng cứ ủng hộ việc sử dụng metformin thường quy. Người ta thấy metformin làm giảm nguy cơ OHSS nên có thể cải thiện kết quả thụ tinh trong ống nghiệm (TTTON). Tuy nhiên, nó có thể ngăn cản đáp ứng với gonadotropins, đây là một tác dụng không mong muốn ở những bệnh nhân đáp ứng kém. Nghiên cứu này nhằm đánh giá tác động của metformin trên mức độ đáp ứng với kích thích buồng trứng ở những phụ nữ PCOS thực hiện TTTON.

Đây là một thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng giả dược. PCOS được chẩn đoán bằng tiêu chuẩn Rotterdam. Bệnh nhân được xem là đáp ứng kém nếu lớn tuổi (> 35 tuổi) hay có mức FSH (follicle-stimulating hormone) cơ bản tăng cao (> 10 IU/L). Thử nghiệm chấm dứt sớm sau khi chọn được 88 bệnh nhân vì ghi nhận được tác dụng không tốt của metformin trong một phân tích tạm thời. Tất cả bệnh nhân theo cùng một phác đồ điều trị. Ngoài gonadotropins, bệnh nhân còn dùng hoặc metformin hoặc một giả dược có hình dáng tương tự. Các thuộc tính cơ bản đều tương ứng giữa hai nhóm. Người ta ghi nhận ở nhóm dùng metformin có khuynh hướng hủy bỏ chu kỳ điều trị nhiều hơn do đáp ứng kém (tỉ số rủi ro [HR], 1.52; khoảng tin cậy 95% [CI], 0.96-2.21). Nguy cơ kém đáp ứng cũng cao hơn trong nhóm này (HR, 1.63; 95% CI, 1.08-2.41). Nhóm dùng metformin cũng phải dùng nhiều gonadotropins hơn, ít nang noãn được chiêu mộ hơn, thu được ít trứng hơn, và đỉnh estradiol thấp hơn. Các tỉ lệ làm tổ, mang thai và sinh thì tương tự.

Rối loạn chuyển hóa glucose thường đi kèm PCOS. Nguy cơ đái tháo đường tăng nhiều lần, và nhiều phụ nữ có PCOS được chẩn đoán rối loạn dung nạp glucose hoặc đề kháng insulin. Đa số bệnh nhân PCOS có mức insulin cơ bản và sau kích thích tăng. Insulin đóng vai trò một yếu tố tăng trưởng và làm tăng sự tổng hợp androgen của tế bào vỏ. Các androgen này là tiền chất cho sự tổng hợp estradiol, nhưng lại làm các tế bào hạt tăng nhạy cảm với FSH, và có những tác dụng cận tiết tại chỗ. Mức androgen tại chỗ cao cản trở quá trình sinh noãn bình thường. Sự tăng nhạy cảm của các tế bào hạt với FSH giải thích tại sao vài bệnh nhân phản ứng quá mức với sự kích thích. Dùng metformin thường kèm theo giảm tiết insulin và làm bình thường hóa môi trường cận tiết bên trong buồng trứng. Đây có thể là lý do sử dụng metformin làm giảm nguy cơ của sự đáp ứng quá mức, và do đó làm giảm nguy cơ OHSS.

Nhiều nghiên cứu đã đánh giá lợi ích của androgen ở những người đáp ứng kém với kích thích buồng trứng có kiểm soát. Tác dụng androgen có thể đạt được bằng cách sử dụng dehydroepiandrosterone sulfate hay testosterone trước khi kích thích, hoặc dùng LH hay chất ức chế aromatase ngay khi bắt đầu kích thích buồng trứng có kiểm soát. Những kết quả này đầy triển vọng, nhưng cần được xác nhận thêm bằng nhiều nghiên cứu hơn. Tuy nhiên, ở bệnh nhân PCOS có đáp ứng kém, metformin có thể làm giảm androgen trong buồng trứng đến một mức độ ảnh hưởng bất lợi đến sự kích thích. Tác dụng này có thể giải thích kết quả của thử nghiệm ngẫu nhiên này.

Những bệnh nhân PCOS cần được kiểm tra các rối loạn chuyển hóa. Nếu có bất thường chuyển hóa glucose, họ nên được khuyến cáo thay đổi lối sống; nếu những thay đổi đó không hiệu quả, họ nên dùng metformin. Tuy nhiên, metformin không nên được dùng thường quy để cải thiện cơ hội có thai trong điều trị vô sinh nếu bệnh nhân không có nguy cơ cao bị OHSS.

BS. Nguyễn Thị Như Nguyện

Nguồn: Mescape Ob/Gyn Viewpoints:

http://www.medscape.com/medline/abstract/21917254