Nguyễn Thị Minh Phượng, Chuyên viên phôi học – IVFMD Tân Bình

Vô sinh là vấn đề thường gặp ở bệnh nhân bị ung thư tinh hoàn sau khi điều trị dựa trên liệu pháp cisplatin (Anazodo và cs, 2018). Liệu pháp này cản trở sự sinh tinh, hạn chế khả năng bảo quản tinh dịch của bệnh nhân. Etoposide được biết đến là nền tảng của liệu pháp này, có cơ chế hoạt động là ức chế enzyme topoisomerase II. Chất này được sử dụng rộng rãi và thường kết hợp để điều trị các khối u ở nam giới (Boekelheide, 2005; Martinsson và cs, 2002). Các nghiên cứu về độc tính của etoposide còn rất hạn chế, hầu hết chỉ cho thấy sự tương tác của nó với enzyme topoisomerase II dẫn đến giảm chất lượng tinh trùng (Har-Vardi và cs, 2007). Chất chống oxy hóa N-acetylcystein (NAC) được sử dụng để hạn chế ảnh hưởng của etoposide. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng NAC an toàn trong sử dụng lâm sàng và đặc biệt cải thiện được các thông số tinh dịch đồ ở nam giới cũng như bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do gốc oxy hóa tự do (ROS). Một nghiên cứu gần đây cho thấy việc bổ sung NAC sau khi điều trị bằng etoposide giúp giảm tổn thương DNA tinh trùng (Baetas và cs 2019). Mặt khác, thời gian điều trị ung thư còn tùy thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, việc bổ sung NAC sau điều trị có thể không giảm được nhiều độc tính của etoposide.



Một nghiên cứu gần đây của Ana Rabaca (2019) thực hiện trên 20 mẫu tinh dịch, đánh giá sự bảo vệ DNA tinh trùng của NAC khi sử dụng đồng thời NAC và etoposide trong in vitro. Thông số tinh dịch đồ được đánh giá theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 2010). Các mẫu có đặc điểm nền là như nhau (V ≥ 1,5 ml, mật độ ≥ 15.10⁶ tt/ml, di động ≥ 32% và một số tiêu chuẩn khác). Mỗi mẫu được chia thành bốn nhóm khác nhau: nhóm đối chứng, nhóm chỉ có epoptoside (Eto), nhóm chỉ có NAC (NAC) và nhóm kết hợp epoptoside và NAC (Eto+NAC). Sau đó, các mẫu sẽ được đánh giá về thông số tinh dịch đồ, độ ngưng tụ của NST, DNA phân mảnh ở tinh trùng, stress oxy hóa và chuyển hóa tinh trùng.

Kết quả thu được là:
-         Giữa các nhóm không có sự khác biệt về độ di động. Với giá trị cut off thông thường được sử dụng là ≤ 17%, tỷ lệ tinh trùng có chromatin chưa giải nén được tìm thấy cao hơn ở nhóm Eto (26,60 ± 2,77) so với nhóm đối chứng (17,20 ± 1,22, p=0,02), nhóm NAC (17,47 ± 3,11, p=0,04) và nhóm Eto+NAC (15,76 ± 1,94, p<0,0001).
-         Với mức cut-off 35%, chỉ số phân mảnh DNA ở tinh trùng cao hơn hẳn, có ý nghĩa thống kê ở nhóm Eto (15,93 ± 0,74) so với nhóm Eto+NAC (10,56 ± 1,63). Etoposide được cho là gây ra tổn thương DNA thông qua sự hình thành gốc oxy hóa tự do (ROS).
-         Ngoài ra, khả năng chuyển hóa glucose và pyruvate, sản xuất lactate, acetate và choline không bị thay đổi sau khi tiếp xúc với etoposide hoặc NAC. Tuy nhiên, sự kết hợp của NAC và etoposide có liên quan đến sự gia tăng gấp 1,5; 1,6 trong chuyển hóa glucose và pyruvate cho thấy tác dụng bảo vệ của NAC. Sự gia tăng đáng kể trong sản xuất acetate cũng được quan sát thấy trong nhóm Eto + NAC.
-         Việc sản sinh ra choline tăng lên trong nhóm NAC so với các nhóm còn lại cho thấy khả năng bảo vệ tính toàn vẹn cấu trúc cũng như chức năng của màng tế bào.

Tóm lại, nghiên cứu này đã chỉ ra rằng NAC có thể được sử dụng làm chất bổ trợ để bảo vệ tinh trùng, giảm các tác động của etoposide và các tổn thương DNA ở tinh trùng trong suốt quá trình điều trị ung thư.
 
Nguồn: Use of antioxidant could ameliorate the negative impact of etoposide on human sperm DNA during chemotherapy. Ana Rabac, Carolina Ferreira, Raquel Bernardino, Marco Alves, Pedro Oliveira, Paulo Viana, Alberto Barros, Mario Sousa, Rólia Sá. 30 January 2020. Doi: 10.1016/j.rbmo.2020.01.029.