Phát hiện hạt vi nhựa trong dịch nang noãn – Một nguy cơ đối với sức khoẻ sinh sản nữ giới

Tin tức

on Sunday 01-06-2025 10:15pm

Viết bởi: ngoc

CVPH. Phạm Duy Tùng – IVFMD Tân Bình

Giới thiệu
Rác thải nhựa và sản phẩm phân huỷ từ nhựa đang dần tích luỹ trong hệ sinh thái và dần trở thành hiểm hoạ đối với môi trường và các sinh vật sống, với sản lượng ước tính sẽ tăng từ 400 triệu tấn lên đến 1,1 tỷ tấn vào năm 2050. Tuỳ theo kích thước, những sản phẩm phân huỷ được chia thành 2 nhóm: vi nhựa (microplastics – MPs, có kích thước từ 1µm-5mm) và nhựa nano (nanoplastics-NPs, với kích thước <1µm). Chúng được hình thành trong các hoạt động sản xuất của con người hoặc phân huỷ dưới các tác động của tự nhiên. Kích thước nhỏ cho phép chúng thâm nhập vào nguồn nước, đất, không khí và cả chuỗi thức ăn. Từ đó được đưa vào cơ thể thông qua đường ăn uống, hít thở hay thậm chí tiếp xúc qua da.
Các thử nghiệm cho thấy các hạt nhựa dưới 10µm có khả năng thâm nhập vào tế bào và kích thích các phản ứng viêm, suy giảm miễn dịch, rối loạn nội tiết, gây độc thần kinh hay thậm chí là tác nhân gây ung thư. Những hạt này còn có khả năng hấp thụ các độc tố và các tác nhân gây bệnh từ môi trường, từ đó tăng thêm mức độ gây hại. Các bằng chứng gần đây cho thấy vi nhựa có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản khi trên các mô hình động vật sự xuất hiện của vi nhựa làm giảm độ di động của tinh trùng và nồng độ hormone testosterone. Vi nhựa lần đầu được phát hiện trong tinh dịch người vào năm 2023 bởi Motano và cộng sự. Và trùng hợp thay trong giai đoạn từ 1973 đến nay số lượng tinh trùng người giảm đến 62,3% theo thống kê của tổ chức y tế thế giới (WHO).

Nghiên cứu này được thực hiện nhằm tìm bằng chứng về sự hiện diện của vi nhựa trong dịch nang noãn của những phụ nữ thực hiện hỗ trợ sinh sản. Đây là lần đầu tiên thế giới y học phát hiện loại hạt tổng hợp này tại một vị trí then chốt trong hệ sinh sản nữ — nang noãn, nơi noãn phát triển và trưởng thành. Sự phát hiện này không chỉ gây chấn động giới khoa học mà còn gióng lên hồi chuông cảnh báo về mối đe dọa mới của ô nhiễm nhựa đối với khả năng sinh sản, trong bối cảnh tỷ lệ vô sinh toàn cầu đang tăng và số lượng tinh trùng, chất lượng noãn đang suy giảm qua nhiều thập kỷ.

Phương pháp
Nghiên cứu tuyển chọn 80 phụ nữ đang thực hiện thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) tại nước Ý. Tất cả bệnh nhân đều có sử dụng thực phẩm đóng gói trong và nước đóng chai. Với nguyên nhân vô sinh và các đặc điểm nền đa dạng. Quá trình lấy mẫu được thực hiện nghiêm ngặt bằng dụng cụ thủy tinh không chứa nhựa giảm tối thiểu nguy cơ nhiễm vi nhựa từ các vật tư sử dụng để lấy mẫu.

Sau khi loại bỏ mẫu dịch nang chứa nhiều máu và những trường hợp không thu thập đủ dữ liệu, 18 mẫu dịch nang noãn được sử dụng để phân tích. Phương pháp phân tích không sử dụng màng lọc — nhằm tránh mất các hạt nhỏ nhất — được áp dụng để chiết tách vi nhựa. Vi nhựa được xác định bằng kính hiển vi điện tử quét kết hợp đầu dò phân tích tán xạ tia X (SEM-EDX), cho phép phân biệt giữa hạt nhựa và các mảnh vụn khác. Các thông số nội tiết như hormone FSH, Estradiol (E2), Anti-Müllerian Hormone (AMH), BMI và tuổi cũng được thu thập để đánh giá mối liên quan.

Kết quả
Vi nhựa (kích thước <10 µm) được tìm thấy trong 14 trên 18 mẫu dịch nang noãn, với mật độ dao động từ 0 đến 7181 hạt/mL (trung bình 2191 hạt/mL) và kích thước từ 3,18 đến 5,54µm (trung bình 4,48µm).
Điều đáng chú ý là có mối tương quan trung bình, có ý nghĩa thống kê giữa nồng độ hạt vi nhựa và nồng độ FSH trong máu (r = 0,52, p < 0,05). Trong khi đó, không tìm thấy mối liên hệ có ý nghĩa với AMH, E2, tỷ lệ thụ tinh, sảy thai hay sinh sống. Các yếu tố khác như BMI, tuổi và estradiol có xu hướng tương quan yếu với lượng vi nhựa nhưng không đạt ngưỡng ý nghĩa thống kê.

Tác giả cho rằng vi nhựa có thể đi vào cơ thể qua ăn uống, hít thở và tiếp xúc qua da, sau đó đi vào tuần hoàn máu và vượt qua hàng rào máu-nang noãn — một hàng rào sinh học được cho là kém chặt hơn hàng rào máu-tinh hoàn hay hàng rào nhau thai. Như vậy, vi nhựa có thể xâm nhập vào mô buồng trứng và dịch nang chứa noãn. Nhiều nghiên cứu trên động vật cho thấy vi nhựa làm giảm dự trữ buồng trứng, làm tổn thương tế bào hạt, giảm hormone AMH và E2, tăng FSH, rối loạn chu kỳ kinh nguyệt, xơ hóa buồng trứng và tăng stress oxy hóa. Việc tăng FSH trong nghiên cứu này được xem như một tín hiệu tiềm ẩn về tổn thương buồng trứng.
Tuy đây là phát hiện rất đáng chú ý, một số hạn chế cần được cân nhắc:

Số lượng mẫu nhỏ (n = 18), khiến khó đưa ra khuyến cáo trên quy mô lớn.
Không có nhóm chứng là phụ nữ khỏe mạnh không điều trị IVF, khiến khó tách biệt ảnh hưởng của vi nhựa với ảnh hưởng của bản thân quy trình IVF.
Không phân tích thành phần nhựa (loại polymer), do đó không xác định được loại vi nhựa nguy hiểm nhất.
Không có đánh giá độc tính chức năng (ví dụ: tổn thương tế bào hạt, giảm tỷ lệ noãn trưởng thành) trong nghiên cứu này.

Tuy nhiên, chỉ riêng việc tìm thấy vi nhựa tại một mô nhạy cảm như nang noãn đã là một cảnh báo lớn. Hiện chưa có bằng chứng trực tiếp cho thấy vi nhựa ảnh hưởng đến kết quả IVF, nhưng giới hạn của nghiên cứu không loại trừ khả năng ảnh hưởng ở mức độ tế bào. Cần có các nghiên cứu lớn hơn, kết hợp sinh thiết mô buồng trứng, phân tích sâu hơn về biểu hiện gen, tình trạng viêm và stress oxy hóa.

Kết luận
Vi nhựa không còn là nguy cơ tiềm ẩn — chúng đang tồn tại trong chính các cấu trúc sinh sản cốt lõi của con người. Phát hiện vi nhựa trong dịch nang noãn là một bước ngoặt trong nhận thức về ảnh hưởng của ô nhiễm môi trường tới sinh sản nữ. Các nhà khoa học, bác sĩ, nhà hoạch định chính sách cần xem xét lại tác động của vi nhựa không chỉ ở khía cạnh môi trường mà còn là vấn đề y tế công cộng. Việc giảm thiểu sử dụng nhựa, đặc biệt là trong chế độ ăn uống và bao bì thực phẩm, có thể trở thành một phần quan trọng trong chiến lược bảo vệ khả năng sinh sản thế hệ tương lai.

Nguồn: Montano L, Raimondo S, Piscopo M, et al. First evidence of microplastics in human ovarian follicular fluid: An emerging threat to female fertility. Ecotoxicol Environ Saf. 2025;291:117868. doi:10.1016/j.ecoenv.2025.117868

Từ khóa: vi nhựa, dịch nang noãn, vô sinh nữ, sức khoẻ sinh sản, ô nhiễm rác thải nhựa

Các tin khác cùng chuyên mục: