Hội chứng buồng trứng đa nang ở mẹ và mối liên hệ với các bệnh lý tâm thần và phát triển thần kinh ở trẻ

Tin tức

on Sunday 01-06-2025 11:35am

Viết bởi: ngoc

CNSH. Lê Thị Quỳnh – IVFMD SIH – Bệnh viện Phụ sản Quốc tế Sài Gòn

TỔNG QUAN

Hội chứng buồng trứng đa nang (Polycystic ovarian syndrome - PCOS) là một tình trạng phổ biến, ảnh hưởng đến 4-20% phụ nữ trong độ tuổi sinh sản trên toàn cầu và là nguyên nhân hàng đầu gây vô sinh do không phóng noãn. PCOS được đặc trưng bởi việc tăng androgen, kháng insulin và buồng trứng đa nang. Tùy thuộc vào tiêu chí chẩn đoán, PCOS có thể được phân loại thành bốn kiểu hình, trong đó kiểu hình A và B chiếm phần lớn các trường hợp và thường đi kèm với BMI cao, kháng insulin và rối loạn lipid máu.

Mặc dù được coi là một rối loạn nội tiết và chuyển hóa, PCOS còn liên quan đến nhiều vấn đề tâm thần ở phụ nữ mắc bệnh, bao gồm trầm cảm, lo âu, rối loạn lưỡng cực và tâm thần phân liệt. Nghiên cứu gần đây cũng cho thấy con cái của những bà mẹ mắc PCOS có nguy cơ cao hơn mắc các bệnh lý tâm thần và các vấn đề phát triển thần kinh, như rối loạn tăng động giảm chú ý (Attention deficit hyperactivity disorder - ADHD), rối loạn phổ tự kỷ (Autism spectrum disorder - ASD), và rối loạn tic.

Mối liên hệ giữa PCOS ở mẹ và các vấn đề sức khỏe của trẻ có thể được giải thích bởi nhiều yếu tố: (1) di truyền (PCOS và các rối loạn tâm thần đều có tính di truyền và có thể truyền từ mẹ sang con); (2) ảnh hưởng trong tử cung (nồng độ androgen cao hoặc các yếu tố khác như béo phì, kháng insulin ở mẹ có thể tác động đến sự phát triển não bộ của thai nhi); và (3) môi trường gia đình (cách nuôi dưỡng và việc con cái tiếp xúc với các triệu chứng tâm thần của mẹ cũng có thể ảnh hưởng đến hành vi của trẻ).

Việc hiểu rõ hơn về các cơ chế sinh học đằng sau mối liên hệ phức tạp này là rất quan trọng. Cần có thêm nhiều nghiên cứu sâu hơn để xác định rõ ràng hơn những nguyên nhân và cơ chế cụ thể. Bài viết này sẽ trình bày các cơ chế sinh học tiềm năng và thảo luận về sự tương tác phức tạp giữa di truyền và các yếu tố môi trường, đồng thời định hướng cho các nghiên cứu tương lai.

BẰNG CHỨNG DI TRUYỀN
Các nghiên cứu về gia đình (bao gồm anh chị em và người thân trực hệ) đã chứng minh rằng PCOS có yếu tố di truyền. Tỷ lệ phụ nữ tăng androgen cao hơn đáng kể ở những người thân của bệnh nhân (BN) PCOS so với dân số chung.

Bằng chứng di truyền mạnh mẽ nhất cho thấy mối liên hệ với các biến đổi trong gen thụ thể insulin. Các nghiên cứu gen quy mô lớn (Genome-wide association studies - GWAS) đã chỉ ra rằng các kiểu hình khác nhau của PCOS có liên quan đến các biến thể di truyền riêng biệt và những kiểu hình này thường di truyền trong gia đình.

Tương tự, các rối loạn thần kinh tâm thần cũng có tính di truyền. Tuy nhiên, do sự phức tạp và có nhiều gen cùng ảnh hưởng đến các tình trạng này, việc xác định một nhóm gen cụ thể, nhất quán – đặc biệt là những gen có thể chồng chéo với các gen liên quan đến PCOS – vẫn còn là một thách thức lớn.

TÁC ĐỘNG CỦA ANDROGEN LÊN NÃO THAI NHI
Thai kỳ là giai đoạn nhạy cảm, nơi sự mất cân bằng hormone ở mẹ có thể ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ của thai nhi. Não bộ thai nhi đặc biệt nhạy cảm với hormone giới tính, vì chúng định hướng sự biệt hóa giới tính của não bằng cách tác động đến sự phát triển tế bào thần kinh và hình thành khớp thần kinh. Các vùng vỏ não có nồng độ thụ thể steroid giới tính cao trong giai đoạn này, cho thấy tầm quan trọng của thai kỳ đối với tác động của hormone lên não.

Thụ thể androgen không chỉ có ở vỏ não mà còn ở nhiều vùng não khác như vùng dưới đồi và hạch hạnh nhân. Sự thay đổi nồng độ androgen ở đây có thể làm thay đổi biểu hiện gen, ảnh hưởng đến sự hình thành và biệt hóa tế bào thần kinh. Những vùng não này thường liên quan đến các rối loạn phát triển thần kinh như ASD. Nồng độ testosterone của thai nhi cao trong tử cung, do PCOS hoặc các nguyên nhân khác, có thể liên quan đến sự phát triển chất xám khác biệt ở trẻ. Tuy nhiên, vẫn cần thêm các nghiên cứu hình ảnh thần kinh ở người để làm rõ mối liên hệ này.

HORMONE TUYẾN GIÁP VÀ PHÁT TRIỂN NÃO BỘ THAI NHI
Hormone tuyến giáp cũng là một yếu tố tiềm năng liên kết PCOS với bệnh lý tâm thần và phát triển thần kinh ở trẻ em. PCOS làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về tuyến giáp như viêm tuyến giáp tự miễn và suy giáp. Ngược lại, rối loạn chức năng tuyến giáp cũng làm trầm trọng thêm PCOS.

Hormone tuyến giáp điều hòa nhiều quá trình quan trọng trong não bộ (như di chuyển, biệt hóa tế bào thần kinh và tạo myelin), vì vậy rối loạn chức năng tuyến giáp ở mẹ mắc PCOS có thể ảnh hưởng đến sự phát triển thần kinh của con. Bằng chứng cho thấy suy giáp ở mẹ liên quan đến chậm phát triển nhận thức và tăng nguy cơ ADHD, ASD ở trẻ. Dù có cơ sở sinh học hợp lý, vai trò của hormone tuyến giáp trong mối liên hệ này vẫn chưa được nghiên cứu kỹ và là một hướng đi triển vọng.

BÉO PHÌ VÀ KHÁNG INSULIN

Béo phì và kháng insulin, hai tình trạng thường gặp ở phụ nữ mắc PCOS. Nghiên cứu dịch tễ học cho thấy BMI cao trước khi có thai và béo phì liên quan đến chức năng nhận thức và sức khỏe tâm thần kém hơn ở trẻ em, cùng với tăng nguy cơ mắc ASD và ADHD.
Kháng insulin và tăng insulin máu cũng là vấn đề đáng kể ở phụ nữ PCOS, làm tăng nguy cơ tiểu đường thai kỳ. Việc thai nhi tiếp xúc với nồng độ glucose cao trong tử cung có thể dẫn đến các vấn đề nhận thức và hành vi. Tăng insulin máu còn làm tăng tiết androgen, cho thấy kháng insulin có thể gián tiếp ảnh hưởng đến sự phát triển thần kinh của thai nhi qua nồng độ androgen.

TÂM LÝ CỦA NGƯỜI MẸ

Các rối loạn tâm thần ở mẹ là yếu tố nguy cơ rõ ràng đối với nhiều vấn đề tâm thần và phát triển thần kinh ở trẻ. BN PCOS thường có mức độ trầm cảm và lo âu cao hơn, đặc biệt trong giai đoạn trước khi có thai do lo lắng về vô sinh.
Tóm lại, các rối loạn phát triển thần kinh ở trẻ có thể là kết quả của sự kết hợp giữa yếu tố di truyền, sinh lý của mẹ trong thai kỳ, và việc tiếp xúc sau sinh với các vấn đề tâm thần của mẹ. Để hiểu rõ hơn về mối liên hệ này, cần có thêm các nghiên cứu dài hạn để đánh giá sức khỏe tâm thần của mẹ và môi trường gia đình trong suốt thai kỳ và thời thơ ấu, từ đó xác định các giai đoạn tiếp xúc quan trọng và tương tác gen-môi trường tiềm ẩn.

CÁC HOÁ CHẤT GÂY RỐI LOẠN NỘI TIẾT

Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy PCOS có thể liên quan đến việc tiếp xúc với các hóa chất gây rối loạn nội tiết (Endocrine Disrupting Chemicals - EDC), vốn có mặt rộng rãi trong sản phẩm tiêu dùng và môi trường.

Điển hình là Bisphenol A (BPA), một hợp chất estrogen thường dùng trong sản xuất nhựa. Các nghiên cứu trên động vật cho thấy, chuột con tiếp xúc với BPA từ mẹ mang thai phát triển các đặc điểm giống PCOS, bao gồm rối loạn chu kỳ sinh sản và bất thường ở noãn. Dù cơ chế chưa rõ ràng, nhưng có thể liên quan đến tác động biểu sinh có khả năng di truyền.

Các nghiên cứu dịch tễ học ở người cũng liên tục chỉ ra mối liên hệ giữa BPA và PCOS. Tuy nhiên, do BPA có thời gian bán thải ngắn và các nghiên cứu hiện tại là cắt ngang, nên khó xác định liệu BPA gây ra PCOS. Các EDC khác như phthalate và PFAS cũng có mối liên hệ với PCOS.

Việc tiếp xúc với EDC trong tử cung cũng liên quan đến các vấn đề phát triển thần kinh ở trẻ em. Các cơ chế ảnh hưởng bao gồm tương tác trực tiếp với thụ thể androgen và gây rối loạn quá trình tổng hợp hormone steroid. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng các hóa chất này can thiệp vào quá trình sản xuất hormone giới tính và chức năng của các enzyme cần thiết cho chuyển hóa hormone.

KẾT LUẬN

Dù các bằng chứng dịch tễ học đã xác nhận mối liên hệ giữa PCOS ở mẹ và các vấn đề tâm thần, phát triển thần kinh ở trẻ, nhưng các cơ chế cụ thể – đặc biệt là những cơ chế có thể can thiệp – vẫn chưa được làm rõ.
Các nghiên cứu trong tương lai cần:

Phân tích theo kiểu hình PCOS: Đánh giá sự khác biệt trong cơ chế tùy thuộc vào kiểu hình PCOS của người mẹ.
Kết hợp nhiều yếu tố: Thu thập thông tin về di truyền, phơi nhiễm môi trường, hồ sơ hormone sinh dục của mẹ trong thai kỳ, và sức khỏe tâm thần của mẹ trước và sau sinh.
Sử dụng kỹ thuật tiên tiến: Thực hiện các nghiên cứu tập trung vào đa hình di truyền liên quan đến cả PCOS và các rối loạn như ASD/ADHD, hoặc sử dụng hình ảnh thần kinh thai nhi và trẻ em để xác định các vùng não bị ảnh hưởng bởi androgen.

Tài liệu tham khảo: Linda G Kahn et al (2025) Maternal polycystic ovarian syndrome and offspring psychopathology and neur, development, Human Reproduction.

Từ khóa: hội chứng buồng trứng đa nang, tăng androgen, phát triển thần kinh, rối loạn tăng động giảm chú ý, rối loạn phổ tự kỷ.

Các tin khác cùng chuyên mục: