CNSH. Lê Thị Quỳnh – IVFMD SIH - Bệnh viện Phụ sản Quốc tế Sài Gòn
 
TỔNG QUAN
Trong quá trình sản xuất, chế biến, đóng gói và phân phối thực phẩm, chúng ta không thể tránh khỏi việc tiếp xúc với vô số vật liệu khác nhau. Từ bao bì, dụng cụ nhà bếp đến các loại hộp đựng, tất cả đều đóng vai trò quan trọng trong việc bảo quản và vận chuyển thực phẩm. Tuy nhiên, mặt trái của vấn đề là nguy cơ ô nhiễm thực phẩm từ các hóa chất có trong vật liệu này. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, các chất hóa học này có thể di chuyển từ vật liệu vào thực phẩm thông qua quá trình khuếch tán. Đặc biệt đáng lo ngại là các chất gây rối loạn nội tiết như Bisphenol A (BPA), được cho là có ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe con người. Do đó, việc kiểm soát chặt chẽ chất lượng và an toàn của vật liệu tiếp xúc với thực phẩm là vô cùng cần thiết, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các nhà sản xuất, cơ quan quản lý và người tiêu dùng.

BPA (hay 2,2-bis(4-hydroxyphenyl)propane) là một hóa chất công nghiệp được sử dụng rộng rãi trong sản xuất nhựa, đặc biệt là trong các sản phẩm tiếp xúc trực tiếp với thực phẩm như hộp đựng polycarbonate, lớp lót lon kim loại và một số loại bao bì nhựa. Ngoài ra, BPA còn có mặt trong nhiều sản phẩm khác như biên lai in chịu nhiệt, mắt kính và đồ chơi trẻ em. Với lịch sử sử dụng kéo dài hơn 70 năm, BPA nổi tiếng với khả năng bắt chước hormone tự nhiên của cơ thể (tác dụng nội tiết) và dễ dàng di chuyển vào thực phẩm, đặc biệt khi tiếp xúc với nhiệt, ánh sáng hoặc các tác nhân vật lý khác.

Các nghiên cứu trên động vật và trên người đã chỉ ra rằng BPA có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, bao gồm rối loạn chuyển hóa, tim mạch, thần kinh, sinh sản và phát triển. Trong nhiều thập kỉ qua, BPA đã bị hạn chế sử dụng do những lo ngại về sức khỏe, các chất tương tự BPA như Bisphenol S (BPS), Bisphenol F (BPF), Bisphenol AF (BPAF), Bisphenol B (BPB) và Fluorene-9-Bisphenol (BHPF) đã nhanh chóng thay thế. Dù được quảng cáo là "không chứa BPA" và được cho là an toàn hơn, các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng các chất này cũng mang lại những rủi ro tương tự, thậm chí còn cao hơn trong một số trường hợp.

Khả năng sinh sản của phụ nữ, đặc biệt là chất lượng noãn, rất dễ bị tổn thương bởi các hóa chất gây rối loạn nội tiết như BPA. Do đặc điểm sinh lý riêng biệt, noãn rất nhạy cảm với các tác động từ môi trường trong suốt quá trình phát triển và trưởng thành. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tiếp xúc với BPA có thể làm giảm chất lượng noãn, ảnh hưởng đến khả năng thụ tinh và phát triển phôi, gây ra những hậu quả lâu dài cho cả mẹ và con. Vì vậy, trong nhiều năm qua, các cơ quan quản lý trên thế giới đã thiết lập các giới hạn an toàn cho mức độ BPA trong thực phẩm. Nhiều quốc gia đã cấm sử dụng BPA trong các sản phẩm tiếp xúc trực tiếp với thực phẩm, đặc biệt là đối với trẻ sơ sinh.

Các quy định hiện hành về các chất thay thế BPA thường dựa trên các nghiên cứu hạn chế và chưa đánh giá đầy đủ tác động của chúng đến sức khỏe sinh sản. Để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, cần có thêm nhiều nghiên cứu sâu hơn về các chất thay thế BPA, đặc biệt là tác động của chúng đến sức khỏe sinh sản ở liều lượng thấp và trong thời gian dài. Đồng thời, các cơ quan quản lý cần xem xét lại và cập nhật các quy định hiện hành để đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng.

VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP
Nghiên cứu được lựa chọn tập trung vào đánh giá tác động của chất độc trong thực phẩm lên chất lượng và sức khỏe của động vật có vú, bao gồm noãn người. Các chỉ tiêu đánh giá bao gồm hình thái, chức năng và khả năng phát triển của noãn. Nghiên cứu được thiết kế khoa học, sử dụng các phương pháp phù hợp và tập trung vào các chất độc đã được xác định. Bên cạnh đó, chỉ chấp nhận các nghiên cứu tiếng Anh và loại trừ các tài liệu tổng quan hoặc chưa được công bố.

Để thu thập dữ liệu, nhóm tác giả đã tiến hành tìm kiếm hệ thống trên bốn cơ sở dữ liệu khoa học hàng đầu (Medline, Embase, Scopus và Web of Science) vào ngày 23/2/2022. Các thuật ngữ tìm kiếm được xây dựng dựa trên các quy định của các cơ quan quản lý thực phẩm uy tín (FDA, FSA, FSANZ) để đảm bảo tập trung vào những chất gây ô nhiễm phổ biến trong thực phẩm hiện nay. Các thuật ngữ tìm kiếm đã được điều chỉnh phù hợp với từng cơ sở dữ liệu.

Hai nhà nghiên cứu độc lập đã sàng lọc và đánh giá các bài báo dựa trên tiêu chí đã định. Các bài báo vượt qua vòng sàng lọc đầu tiên được đánh giá toàn diện. Cuối cùng, chỉ những nghiên cứu tập trung vào BPA và các chất thay thế mới được chọn để phân tích dữ liệu.
Dữ liệu thu thập bao gồm thông tin chi tiết về nghiên cứu, đặc biệt tập trung vào các chỉ tiêu đánh giá chất lượng noãn. Các chỉ tiêu này được lựa chọn dựa trên các tiêu chuẩn quốc tế. Chất lượng dữ liệu được đảm bảo thông qua quá trình kiểm tra kỹ lưỡng. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về tác động của BPA lên sức khỏe sinh sản.

KẾT QUẢ
Sau quá trình tìm kiếm và sàng lọc nghiêm ngặt, nhóm tác giả đã thu thập được 186 nghiên cứu chất lượng cao để đánh giá tác động của chất độc trong thực phẩm lên tế bào noãn của động vật có vú. Các nghiên cứu này đã trải qua nhiều vòng loại bỏ các bài trùng lặp, không phù hợp tiêu chí và không liên quan trực tiếp đến vấn đề nghiên cứu.

Nghiên cứu in vitro
Các nghiên cứu in vitro cho thấy BPA và các chất thay thế có tác động tiêu cực đến sự phát triển của tế bào noãn. Hầu hết các nghiên cứu (96,3%) báo cáo các tác động bất lợi, thậm chí ở liều lượng thấp hơn ngưỡng an toàn được xác định. Các tác động này bao gồm rối loạn quá trình giảm phân, gây tổn hại cấu trúc tế bào noãn và ảnh hưởng đến sự phát triển của nang noãn.

Các nghiên cứu chủ yếu tập trung vào các loài động vật như chuột, bò và lợn, sử dụng các mẫu tế bào noãn khác nhau như tế bào noãn chưa trưởng thành (GV), tế bào noãn trưởng thành (MII) hoặc phức hợp tế bào noãn và tế bào bao quanh noãn (COC).
Mặc dù chưa có ngưỡng an toàn rõ ràng cho các chất thay thế BPA, nhưng các nghiên cứu cũng cho thấy các chất này gây ra những tác động tương tự như BPA. Một điểm đáng chú ý là các nghiên cứu đã sử dụng nhiều phương pháp và thiết kế khác nhau, dẫn đến sự khác biệt trong kết quả. Điều này gây khó khăn trong việc so sánh và tổng hợp kết quả giữa các nghiên cứu.

Nghiên cứu in vivo
Các nghiên cứu in vivo cho thấy BPA và các chất thay thế có tác động tiêu cực đến khả năng sinh sản ở nhiều loài động vật, đặc biệt là chuột và chuột cống. Ngay cả ở liều lượng thấp hơn nhiều so với ngưỡng an toàn đã xác định, BPA và các chất thay thế vẫn gây ra các vấn đề về số lượng và chất lượng tế bào noãn, ảnh hưởng đến quá trình giảm phân và tăng nguy cơ bất thường di truyền.

Các nghiên cứu về phơi nhiễm quanh thai kỳ cho thấy BPA và các chất thay thế có thể gây hại cho thế hệ con cháu, làm giảm số lượng nang noãn và gây ra các bất thường về nhiễm sắc thể. Điều này cho thấy tác động lâu dài của các hóa chất này đối với sức khỏe sinh sản.

Nghiên cứu lâm sàng
Các nghiên cứu quan sát trên BN hiếm muộn đã cung cấp bằng chứng ngày càng tăng về mối liên hệ giữa tiếp xúc với BPA và giảm khả năng sinh sản. Nhiều nghiên cứu đã báo cáo mối liên hệ giữa nồng độ BPA cao trong cơ thể và giảm số lượng noãn và nang noãn, cũng như chất lượng noãn. Tuy nhiên, các kết quả nghiên cứu chưa thống nhất, có một số nghiên cứu không tìm thấy mối liên hệ này.

Cơ chế mà BPA gây hại cho khả năng sinh sản vẫn chưa được hiểu rõ hoàn toàn, nhưng các nhà nghiên cứu cho rằng BPA có thể bắt chước hormone estrogen, gây rối loạn nội tiết và ảnh hưởng đến quá trình phát triển của nang noãn và noãn. Ngoài ra, BPA cũng có thể gây stress oxy hóa, làm tổn thương DNA và gây viêm, tất cả đều có thể góp phần làm giảm khả năng sinh sản.

Các yếu tố như độ tuổi, lối sống và các bệnh lý nền cũng có thể ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu. Ngoài ra, các nghiên cứu về các chất thay thế BPA như BPS, BPF và BPAF cũng cho thấy những tác động tương tự, nhưng cần thêm nhiều nghiên cứu để khẳng định điều này.

KẾT LUẬN
Các nghiên cứu in vitro và in vivo đã chỉ ra rằng BPA, ngay cả ở liều lượng thấp, có thể gây hại cho sự phát triển và chất lượng của tế bào noãn. Các tác động này bao gồm rối loạn quá trình giảm phân, ảnh hưởng đến cấu trúc tế bào và giảm khả năng thụ tinh. Đáng lo ngại là các chất thay thế BPA cũng có thể gây ra những tác động tương tự. Do đó, cần có những quy định chặt chẽ hơn đối với việc sử dụng BPA và các chất thay thế để bảo vệ sức khỏe sinh sản.

Tài liệu tham khảo: Alexandra E Peters et al (2024), Impact of Bisphenol A and its alternatives on oocyte health: a scoping review, Human Reproduction Update, Volume 30, Issue 6, November-December 2024, Pages 653–691.

Từ khóa: chất lượng noãn, hóa chất gây rối loạn nội tiết, BPA, bisphenol, khả năng sinh sản của phụ nữ, chất độc sinh sản, sự phát triển nang noãn, sự trưởng thành của noãn, bất thường về nhiễm sắc thể.