Quá trình sinh sản thành công trải qua nhiều giai đoạn từ hình thành giao tử, thụ tinh, phát triển và làm tổ của phôi. Bất kỳ bất thường giai đoạn nào cũng gây vô sinh và buộc phải điều trị IVF/ICSI. Tuy nhiên, có 1 số trường hợp thất bại IVF/ICSI không rõ nguyên nhân. Trong số những cặp vợ chồng vô sinh bị thất bại liên tiếp IVF/ICSI thì phôi bị ngừng phát triển là 1 hiện tượng phổ biến. Các yếu tố từ mẹ giữ vai trò cần thiết trong sự phát triển của phôi. Ở chuột, một số đột biến gen ở mẹ dẫn đến bất thường trong sự phát triển phôi. Tuy nhiên, cơ sở di truyền của việc ngừng phát triển sớm của phôi người vẫn chưa được hiểu rõ.

Các gen phức hợp chất nền vùng ngoại biên (subcortical matrix complex genes_SCMC) đóng vai trò quan trọng trong sự phát triến của phôi. SCMC là phức hợp protein định vị tại vùng rìa ngoại biên của noãn và phôi. SCMC gồm 5 protein: kháng nguyên mẹ cần cho phôi (MATER_ maternal antigen that embryos require), yếu tố định vị trong noãn cho phép phôi phát triển (FLOPED_factor located in oocytes permitting embryonic development), peptidylarginine deiminase type VI (PADI6), transducin-like enhancer of split 6 (TLE6) và Filia, và chúng lần lượt được mã hóa bởi các gen NLRP5, OOEP, PADI6, TLE6, KHDC3L.

Gần đây, các đột biến trên gen PADI6 và TLE6 có liên quan đến phôi người tiền làm tổ (Alazami et al., 2015; Maddirevula et al., 2017; Xu et al., 2016). Hơn nữa, đột biến gen KHDC3L đã được báo cáo là nguyên nhân thai trứng liên tiếp (Parry et al., 2011). Tuy nhiên, đây chỉ là nghiên cứu trường hợp ca nhỏ riêng lẻ.

Chính vì thế, nhóm tác giả đã tiến hành nghiên cứu này để xác định những đột biến trong các gen SCMC như TLE6, PADI6 và KHDC3L ở 4 bệnh nhân từ 4 gia đình; và xác định hiện tượng các phôi bị ngừng phát triển hoàn toàn có liên quan đến đột biến gen, có thể cho phép giải thích nguyên nhân cho các bệnh nhân thất bại IVF/ICSI liên tiếp.

Kết quả:

Khi sử dụng trình tự của toàn bộ gen thì phát hiện đột biến trên một số gen SCMC như TLE6, PADI6 và KHDC3L ở 4 bệnh nhân có phôi ngừng phát triển, trong đó: 

• 1 đột biến trên TLE6 được phát hiện ở 1 bệnh nhân có tất cả phôi bị ngừng phát triển ở giai đoạn phân chia ngày 3.
• 2 bệnh nhân có tất cả phôi bị ngừng phát triển ở giai đoạn phân chia ngày 3 phát hiện đột biến PADI6.
• 1 bệnh nhân có tất cả phôi bị ngừng phát triển ở giai đoạn phôi dâu phát hiện đột biến KHDC3L.

Không phát hiện đột biến gen trong 80 bệnh nhân (đối chứng) không có hiện tượng hầu hết phôi bị ngừng phát triển.

Như vậy, các phôi bị ngừng phát triển hoàn toàn có thể liên quan đến đột biến gen, trong đó có các gen SCMC. Cũng có thể cho phép giải thích nguyên nhân cho các bệnh nhân thất bại IVF/ICSI liên tiếp. Tuy nhiên, cần thêm các nghiên cứu để khẳng định vai trò của các gen TLE6, PADI6 và KHDC3L trong sự phát triển của phôi.
Trần Hà Lan Thanh_Chuyên viên phôi học _IVFMD Phú Nhuận

Nguồn: Novel mutations in genes encoding subcortical maternal complex proteins may cause human embryonic developmental arrest, Reproductive BioMedicine Online (2018), doi: 10.1016/j.rbmo.2018.03.009

Từ khóa: Đột biến gen mã hóa protein phức hợp chất nền phần vỏ có thể là nguyên nhân gây ngừng phát triển phôi