CVPH. Ngô Thị Lan Phương
Đơn vị HTSS IVFMD FAMILY, Bệnh viện Đa khoa Gia Đình Đà Nẵng


Giới thiệu
Một nguyên nhân chính gây vô sinh ở nam giới là DNA tinh trùng, liên quan đến mật độ tinh trùng bất thường, khả năng di động về phía trước, hình thái bình thường và độ trưởng thành của tinh trùng. Tinh trùng bị tổn thương ảnh hưởng đáng kể đến sự phát triển của phôi, có khả năng dẫn đến sự phát triển chậm hoặc ngừng phát triển của phôi, tăng sảy thai và tăng tỷ lệ mắc bệnh ở con cái ^[1].
Các loại tổn thương DNA của tinh trùng bao gồm sự không khớp bazơ, mất bazơ, sửa đổi bazơ, liên kết chéo DNA, đứt gãy sợi đơn (single-strand breaks-SSB) và đứt gãy sợi đôi (double-strand breaks-DSB). DSB là một loại tổn thương DNA nghiêm trọng có thể dẫn đến đứt gãy nhiễm sắc thể, mất cấu trúc nhiễm sắc thể, chuyển đoạn hoặc tái tổ hợp di truyền. Nó ảnh hưởng đáng kể đến kết quả sinh sản, chẳng hạn như ảnh hưởng đến quá trình làm tổ, sảy thai, mang thai và giảm tỷ lệ trẻ sinh sống, trái ngược với SSB ^[2]. Các yếu tố nội tại và ngoại tại có thể gây tổn thương DNA của tinh trùng. Các yếu tố nội tại bao gồm stress oxy hóa, tổn thương quá trình sinh tinh và apoptosis. Các yếu tố ngoại tại bao gồm môi trường, lối sống, y tế và bệnh lý. Một chỉ số lâm sàng thường được sử dụng để đánh giá tổn thương DNA của tinh trùng là chỉ số phân mảnh DNA (DNA fragmentation index-DFI) ^[3].
Tổn thương DNA của tinh trùng thường có thể sửa chữa được trong quá trình sinh tinh trùng bằng nhiều con đường sửa chữa khác nhau, hoặc trong quá trình phát triển phôi bằng cách sử dụng mRNA và protein. Trong quá trình sinh tinh trùng, một số con đường sửa chữa DNA được kích hoạt để duy trì tính toàn vẹn di truyền. Tuy nhiên, khi quá trình sinh tinh trùng gần hoàn tất, biểu hiện gen hạt nhân dần dần ngừng lại, khiến tinh trùng trưởng thành trở thành tế bào im lặng không có khả năng sửa chữa DNA. Sau khi thụ tinh, trách nhiệm chính về sửa chữa DNA chuyển sang noãn. Mức độ sửa chữa phụ thuộc vào chất lượng của noãn và mức độ cũng như loại tổn thương DNA của tinh trùng. Noãn chất lượng cao có nhiều khả năng sửa chữa thành công tổn thương hơn, đặc biệt nếu tổn thương nhỏ. Nếu tế bào noãn không thành công trong việc sửa chữa tổn thương DNA một cách đầy đủ, nó có thể dẫn đến đột biến de novo với những ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển của phôi ^[4].
Cơ chế gây tổn thương DNA tinh trùng
Các yếu tố nội sinh bao gồm stress oxy hóa (oxidative stress-OS), khiếm khuyết trong quá trình trưởng thành và apoptosis. Trong trường hợp nhiễm trùng hoặc viêm, bạch cầu tiêu thụ các tác nhân gây bệnh và kích hoạt hệ thống peroxidase, dẫn đến sự phân hủy các tác nhân gây bệnh này và sản xuất các gốc oxy hóa (reactive oxygen species-ROS) sau đó. Hơn nữa, tinh trùng chưa trưởng thành bị dị dạng về mặt hình thái cũng sản xuất một lượng lớn NADPH, từ đó tạo ra ROS thông qua hoạt động của NADPH oxidase 5 (NOX5) ^[5]. Khi ROS được sản xuất quá mức, chúng có thể trực tiếp gây đứt gãy DNA sợi đôi và gây ra apoptosis hoặc gây ra sự khử cực của điện thế màng ty thể. Điều này dẫn đến việc giải phóng phân tử tín hiệu cytochrome C và kích hoạt caspase, sau đó kích hoạt polymerase thông qua quá trình thủy phân, dẫn đến apoptosis. Hệ thống Fas/Fas-L tham gia vào quá trình apoptosis của các tế bào sinh tinh ^[6]. Nuclease nội sinh, topoisomerase II, trong quá trình sinh tinh, gây ra sự đứt gãy DNA mạch đơn và mạch kép và có vai trò quan trọng trong việc đứt gãy và gắn lại chuỗi DNA để thiết lập trạng thái cô đặc của tinh trùng trưởng thành. Trong khi sự đứt gãy chuỗi DNA kích hoạt poly (ADP-ribose) polymerase (PARP) và ức chế topoisomerase II, các vết cắt đứt buộc DNA phải xoắn, nhưng nếu không được sửa chữa, sự phân mảnh DNA của tinh trùng (sperm DNA fragmentation-SDF) có thể xảy ra ở tinh trùng ^[7].
Các yếu tố ngoại sinh là lối sống, môi trường, chấn thương do y học và bệnh tật. Lối sống không lành mạnh như hút thuốc, nghiện rượu và béo phì đều có thể dẫn đến tổn thương DNA. Tiếp xúc với một số hóa chất, bao gồm phthalate và thuốc trừ sâu organophosphate, và các chất ô nhiễm không khí như nitơ dioxide và sulfur dioxide làm tăng tổn thương DNA. Ly tâm tinh trùng, đông lạnh và rã đông tinh trùng có thể gây tổn thương DNA trong các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản ở người. Các phương pháp điều trị ung thư như xạ trị và hóa trị và một số bệnh như ung thư, nhiễm trùng và giãn tĩnh mạch thừng tinh làm tăng đáng kể DFI ^[8]. Quá nhiệt có thể làm tăng nhiệt độ bìu, gây tổn thương không thể phục hồi đối với quá trình sinh tinh và sản sinh ra quá nhiều ROS gây tổn thương DNA. Tiếp xúc lâu dài với bức xạ ion hóa làm tăng nguy cơ phân mảnh.

Cơ chế sửa chữa tổn thương DNA của tinh trùng

• Cơ chế sửa chữa tổn thương DNA trong quá trình sinh tinh

Sinh tinh, quá trình sản xuất tế bào tinh trùng, được chia thành ba giai đoạn chính là (1) nguyên phân: Tinh nguyên bào biệt hóa thành tinh bào sơ cấp thông qua một loạt các phân chia, (2) giảm phân: Tinh nguyên bào trải qua quá trình tổ chức lại giảm phân để tạo ra tinh bào đơn bội, (3) sinh tinh: Ở giai đoạn cuối cùng này, các cấu trúc khung tế bào được sắp xếp lại để biến đổi tinh bào tròn thành tinh trùng trưởng thành. Quá trình bắt đầu bằng việc thay thế histon bằng các protein chuyển tiếp TP1 và TP2, sau đó được thay thế bằng protamine P1 và P2. Điều quan trọng cần lưu ý là nồng độ histon cao bất thường trong tinh trùng có thể dẫn đến giảm khả năng sinh sản và nguy cơ thất bại sau thụ tinh cao hơn ^[9].
Các tế bào tinh nguyên bào thường gặp phải các cuộc tấn công nội sinh và ngoại sinh trong quá trình sinh tinh, điều này có thể dẫn đến nhiều tổn thương DNA. Để đối phó với điều này, các tế bào này được trang bị một số cơ chế phòng vệ, thông qua các con đường sửa chữa tổn thương DNA khác nhau, bao gồm: MMR, NER, BER và DSBR ^[10].

Tổn thương DNA do sự không khớp nucleotide chủ yếu được phục hồi thông qua con đường MMR, với sự nhận biết tổn thương do MSH2/MSH6 gây ra, nhắm mục tiêu cụ thể vào vùng không khớp nucleotide trên chuỗi con. Các exonuclease DNA 1 (EXO1) loại bỏ phần bị tổn thương. Sự tăng sinh nguyên phân là một quá trình xảy ra trong suốt vòng đời sinh sản, dẫn đến việc sản xuất nhiều tinh trùng. Sự không khớp xảy ra trong bước này được sửa chữa thông qua con đường MMR ^[1].
Con đường NER rất quan trọng để loại bỏ các adduct DNA lớn trong quá trình sinh tinh và liên quan đến protein xeroderma pigmentosum (XP). Nó thường được sử dụng để sửa chữa các tổn thương cục bộ nhỏ và ngăn ngừa một lượng lớn các adduct DNA nội sinh, liên quan đến các endonuclease XPA, XPC, XPG và nhóm sửa chữa bổ sung (excision repair cross complementation group 1-ERCC1), cắt đứt chuỗi bị hư hỏng. POL sửa chữa tổn thương và kết nối nó bằng cách sử dụng DNA ligase 1 (LIG1) ^[1].
Con đường BER chủ yếu tập trung vào việc sửa chữa tổn thương bazơ oxy hóa thông qua việc tái cấu trúc chromatin. Quá trình phức tạp này bao gồm việc cắt bỏ các bazơ bị hư hỏng bởi 11 glycosylase DNA khác nhau, tạo ra một vị trí không có bazơ để POLβ liên kết và hoàn tất quá trình sửa chữa. Điều này được thực hiện bằng cách hình thành phức hợp bổ sung với protein bổ sung chéo sửa chữa tia X 1 (XRCC1) và liên kết với LIG1 hoặc DNA ligase 3 (LIG3) ^[11]. Con đường BER trong tinh trùng người chỉ chứa protein 8-oxoguanine DNA glycosylase-1 (OGG1). Con đường này đòi hỏi sự tham gia của endonuclease apurinic-apyrimidinic 1 (APE1) và XRCC1 từ tế bào noãn để hoàn thành quá trình sửa chữa sau khi thụ tinh. Phân tích con đường KEGG của 119 gen biểu hiện khác biệt và 158 protein biểu hiện khác biệt được xác định bằng cách sử dụng phân tích xu hướng cho thấy sự làm giàu đáng kể trong con đường BER ở cấp độ phiên mã ^[12].
DSB là loại tổn thương nghiêm trọng nhất và cần được sửa chữa nhanh chóng để duy trì tính toàn vẹn bộ gen. Có bốn con đường để sửa chữa DSB (Hình 2), bao gồm HR, cNHEJ, aEJ và SSA ^[13]. HR và cNHEJ phụ thuộc vào chu kỳ tế bào và loại đứt gãy DNA. Cụ thể, HR chủ yếu hoạt động ở pha S và trên DSB mạch đơn do sao chép để sửa chữa tổn thương, trong khi cNHEJ chủ yếu hoạt động ở pha G1 và trên DSB mạch kép lân cận bị lỗi hơn. Ở động vật có xương sống, phần lớn DSB được sửa chữa theo con đường cNHEJ. Con đường HR liên quan đến tinh nguyên bào và tinh bào, con đường cNHEJ liên quan đến tinh nguyên bào, tinh bào, tinh bào tròn và tinh trùng. Con đường aEJ liên quan đến quá trình sinh tinh từ tinh nguyên bào đến tinh trùng (trừ tinh bào) ^[14]. Trong con đường sửa chữa HR, DSB đầu tiên được nhận biết bởi đột biến ATM (ataxia-telangiectasia mutated) hoặc liên quan đến ATM, Rad3 (ATR), MRE11, RAD50 và NBS1 để tạo thành phức hợp Mre11-Rad50-Nbs1 (MRN), MRN cắt DNA đầu cuối để tạo thành DNA sợi đơn (ssDNA), ssDNA được bao bọc bởi protein sao chép A (RP-A) do đó ngăn không cho nó bị phân hủy bởi nuclease, và sau đó thông qua một loạt điều hòa phức tạp, phức hợp đầu cuối được bao phủ bởi RP-A và được thay thế bằng protein sửa chữa tổn thương DNA 51 (RAD51) để tạo thành sợi nucleoprotein. Sau một loạt các bước phức tạp, RP-A được bao phủ bởi RAD51 và được thay thế bởi RAD51 để tạo thành các sợi nucleoprotein. Protein BRCA1 hoặc protein BRCA2 liên kết với RAD51. Protein RAD51 đi vào khuôn DNA mạch kép và ghép nối với các trình tự DNA tương đồng để tạo thành cấu trúc vòng D, kéo dài hoặc nối với một đầu khác để hoàn tất quá trình sửa chữa. Trong con đường cNHEJ, nó chủ yếu được hình thành bởi Ku70 và Ku80 để tạo thành dị hợp tử, thu hút recombinase Artemis, sau đó triệu tập tiểu đơn vị xúc tác protein kinase phụ thuộc DNA (DNA-PKcs), protein XRCC4, DNA ligase 4 (LIG4) và XLF để tạo thành phức hợp, cuối cùng hoàn tất quá trình sửa chữa, trong pha G1 và G2. Con đường cNHEJ cho phép hai sợi DNA bị đứt nối lại bất kể tính đồng nhất của trình tự, khiến nó dễ bị lỗi hơn và dễ bị đột biến hơn ^[15]. Khi con đường cNHEJ bị rối loạn chức năng, con đường aEJ được kích hoạt. Con đường aEJ được huy động tại các điểm đứt gãy DNA bởi phức hợp MRN cho poly (ADP-ribose) polymerase 1 (PARP1), và quá trình gắn kết được hoàn tất bởi XRCC1 và LIG 1/3. Tương tự, con đường SSA sửa chữa chứa hơn 20 bp tương đồng không được bảo tồn. Giống như sửa chữa aEJ, nó cũng phụ thuộc vào sự hợp tác của protein tương tác CtBP (CtIP) và phức hợp MRN để cắt bỏ rộng rãi. Điều thú vị là khả năng sửa chữa DNA giảm dần theo tuổi tác của nam giới ^[4].

• Sửa chữa sau khi thụ tinh

Khả năng sửa chữa DNA của tinh trùng trong quá trình trưởng thành có hạn. Do đó, noãn đảm nhận trách nhiệm sửa chữa và xây dựng lại cả bộ gen của noãn và tinh trùng. Cơ chế sửa chữa chi tiết được thể hiện trong Hình 2. Loại và mức độ tổn thương DNA có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của phôi. Noãn sở hữu con đường BER, các vị trí SSB và không có bazơ do sửa chữa SSB không hoàn chỉnh ở tinh trùng trưởng thành có thể dễ dàng được sửa chữa. Noãn có thể sửa chữa hiệu quả mức SSB thấp, trong khi hầu hết DSB vượt quá khả năng sửa chữa của noãn. Tổn thương DNA của DSB có nguy cơ bị sửa chữa không chính xác cao hơn SSB, dẫn đến đột biến có hại và vô sinh. Mặc dù tổn thương DNA có thể được sửa chữa, nhưng việc thụ tinh của noãn bởi tinh trùng với DSB rộng rãi dẫn đến tổn thương hầu như không thể phục hồi. Người ta đã tìm thấy mối tương quan âm giữa mức độ tổn thương DNA của tinh trùng cao và khả năng sinh sản thành công, cho thấy rằng khi tổn thương DNA của tinh trùng đạt đến một mức độ nhất định, nó có thể không được sửa chữa hoàn toàn ^[16]. Sau khi thụ tinh, con đường BER hoạt động trong tế bào noãn, tại đó tổn thương DNA oxy hóa bắt đầu kích hoạt BER. Quá trình này loại bỏ chất cặn oxy hóa 8-OHdG thông qua enzyme OGG1. XRCC1, chủ yếu được tìm thấy trong các tinh bào dòng thô và tinh trùng tròn, hoạt động như một protein khung quan trọng trong con đường BER. Nó tích hợp các yếu tố sửa chữa DNA khác nhau để khôi phục các đứt gãy DNA sợi đơn do ROS gây ra. XRCC1 tham gia vào nhiều con đường sửa chữa DNA khác nhau, bao gồm BER, NER và aEJ. Protein OGG1 có trong tinh trùng người, nhưng các protein sửa chữa tiếp theo của con đường BER, APE1 và XRCC1, không thể phát hiện được, do đó con đường BER không hoàn thành trong tinh trùng. May mắn thay, noãn rất giàu APE1 và XRCC1. Chúng hỗ trợ sửa chữa tổn thương DNA tinh trùng giữa pha S của quá trình phân cắt và phân chia phôi đầu tiên sau khi hợp nhất tinh trùng-noãn. Khoảng thời gian ngắn này, từ khi thụ tinh đến khi bắt đầu pha S, là giai đoạn hoạt động mạnh mẽ của noãn. Nó không chỉ loại bỏ các gốc 8-OHdG và sửa chữa các vị trí mất đoạn mà còn thực hiện thêm quá trình tái cấu trúc nhân để sửa chữa tổn thương cho bộ gen của cha mẹ. Điều này bao gồm các đứt gãy mạch đơn và mạch kép cũng như các phản ứng oxy hóa trên 5-methylcytosine ^[4].
Noãn được phát hiện có khả năng đặc biệt thành thạo trong việc sửa chữa tổn thương DNA có nguồn gốc từ cha. Khả năng này được chứng minh bằng sự kích hoạt quan sát thấy của nhiều con đường khác nhau trong noãn chuột như BER, MMR, NER, cNHEJ và HR. Trong khi các tế bào soma tăng sản xuất các enzyme và protein sửa chữa DNA để sửa chữa DNA bị hư hỏng, thì noãn trưởng thành không có phiên mã và phụ thuộc vào nguồn cung cấp nội sinh các protein được tổng hợp trước và bản sao mRNA tích lũy trong quá trình hình thành nang noãn để kích hoạt sửa chữa DNA. Noãn có khả năng sửa chữa DNA bị hư hỏng và duy trì tính toàn vẹn của bộ gen từ nang nguyên thủy đến giai đoạn kỳ giữa II (MII). Noãn MII có khả năng DDR cao, biểu hiện mức độ biểu hiện cao của các gen liên quan đến NER, HR, BER, MMR và cNHEJ trong noãn MII của chuột, khỉ và người. Mức độ biểu hiện tương đối của XPC được phát hiện là tăng đáng kể trong noãn MII so với các giai đoạn trước đó. Hơn nữa, có xu hướng tăng biểu hiện tương đối của MSH2 và RAD51, điều này có thể liên quan đến sự tích tụ RNA thông tin cho các gen sửa chữa DNA khi chuẩn bị cho quá trình thụ tinh ^[17].
Tế bào noãn chất lượng tốt hơn có khả năng sửa chữa DNA lớn hơn, cho phép chúng đối phó với tổn thương DNA của tinh trùng. Tuy nhiên, khả năng sửa chữa DNA của tế bào noãn bắt đầu suy giảm khi tế bào noãn già đi. Sự giảm này là do sự giảm biểu hiện của các gen sửa chữa DNA quan trọng bao gồm BRCA1, RAD51 và ATM. Điều này có thể dẫn đến giảm hiệu quả sửa chữa DNA và làm tổn hại đến sự phát triển của phôi, đặc biệt là khi có tổn thương DNA. Bên cạnh đó, béo phì và các tình trạng bất lợi khác, chẳng hạn như hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), cũng ảnh hưởng đến chất lượng noãn và khả năng sửa chữa tổn thương DNA của tinh trùng. Mặc dù noãn có thể sửa chữa một số tổn thương DNA, nhưng quá trình apoptosis tế bào có thể xảy ra nếu mức độ tổn thương DNA vượt quá khả năng sửa chữa hoàn toàn tổn thương của noãn. Do đó, điều này có thể dẫn đến giảm chất lượng phôi hoặc thậm chí dừng phát triển phôi ^[18].
Việc tăng khả năng sửa chữa DNA của noãn có thể cải thiện hiệu quả sửa chữa DNA của tinh trùng, nhưng chỉ có rất ít bằng chứng ủng hộ điều này. Một sự thật rõ ràng là hiệu quả sửa chữa của noãn giảm dần theo tuổi của người mẹ.

• Sửa chữa trong quá trình phôi bào

Tổn thương DNA không được sửa chữa trong giai đoạn thụ tinh có thể được chuyển sang giai đoạn phôi, nơi nó có thể được sửa chữa bởi phôi sớm. Hai lần phân chia tế bào đầu tiên trong phôi chủ yếu được điều khiển bởi gen của mẹ. Ảnh hưởng của cha bắt đầu biểu hiện từ giai đoạn 4 tế bào. Người ta cũng quan sát thấy rằng tác động phá hủy của tổn thương DNA tinh trùng ngày càng rõ ràng hơn ở các giai đoạn phát triển sau của phôi. Tinh trùng tổn thương DNA vẫn có thể thụ tinh với noãn. Người ta đã chứng minh rằng tổn thương DNA tinh trùng dẫn đến tăng biểu hiện p53 và giảm biểu hiện RAD51 ở giai đoạn 2TB. RAD51—một enzyme sửa chữa DNA, được phân bố đều đặn khắp tế bào chất và nhân trong noãn và hợp tử. Khi có tác nhân gây tổn thương DNA hoặc chất ức chế sao chép, RAD51 được BRCA2 đưa vào nhân. Các protein sửa chữa DNA chính của con đường BER và NER (LIG3, OGG1) và hai protein điểm kiểm tra tổn thương DNA quan trọng (TP53, RAD1) được biểu hiện trong phôi cá, cho thấy phản ứng phôi đối với tổn thương DNA của tinh trùng. Để đáp ứng với tổn thương DNA, các tế bào soma thường trải qua các điểm kiểm tra chu kỳ tế bào G1/S và G2/M. So với các tế bào soma, hợp tử trải qua các điểm kiểm tra pha S mới, cho phép kích hoạt các con đường sửa chữa DDR và ​​DNA có liên quan. Tổn thương tinh trùng làm suy yếu quá trình khử methyl hóa DNA chủ động của bộ gen của cha trong noãn đã thụ tinh, dẫn đến thay đổi lập trình biểu sinh trong quá trình phát triển sớm. Phần lớn quá trình sửa chữa DNA ở phôi bị tổn thương được thực hiện trước giai đoạn hoạt hóa phôi. Sau khi hoạt hóa, phôi đảm nhận trách nhiệm lớn hơn trong việc sửa chữa tổn thương DNA. Nếu cơ chế sửa chữa DNA của noãn không đủ để đối phó với tổn thương trước hoạt hóa, phôi sẽ cần kích hoạt các cơ chế sửa chữa bổ sung trước khi có thể phát triển và làm tổ, nếu không nó sẽ bị sảy thai ^[19].
Kết luận
Ảnh hưởng của nam giới đến kết quả sinh sản cũng quan trọng như ảnh hưởng của nữ giới. Việc tích hợp DNA tinh trùng bị tổn thương vào bộ gen phôi có thể dẫn đến sai sót trong quá trình sao chép, phiên mã và dịch mã DNA trong quá trình phát triển phôi. Xét nghiệm DFI có thể giúp đảm bảo một thai kỳ khỏe mạnh bằng cách giảm nguy cơ sảy thai và ngăn ngừa các bệnh tật ở người do bất thường DNA gây ra. Một loạt các biện pháp can thiệp, chẳng hạn như điều chỉnh thói quen sinh hoạt, kiêng xuất tinh, uống chất chống oxy hóa, sử dụng liệu pháp hormone, phục hồi giãn tĩnh mạch thừng tinh và lấy tinh trùng từ tinh hoàn đã được áp dụng để giải quyết các yếu tố dẫn đến tổn thương DNA tinh trùng. Các biện pháp này nhằm mục đích nâng cao chất lượng tinh trùng và giảm DFI. Hơn nữa, liệu pháp gen có thể là một phương pháp điều trị tiềm năng cho tổn thương DNA do mất một số gen cụ thể. Việc phục hồi DNA tinh trùng chủ yếu dựa vào quá trình sinh tinh và sau khi thụ tinh bằng sự phát triển của noãn hoặc phôi. Tuy nhiên, nghiên cứu về cơ chế phục hồi sau khi thụ tinh còn hạn chế cần phát triển trong tương lai.

Tài liệu tham khảo
1. Gu, A., Ji, G., Zhou, Y., Long, Y., Shi, X., Fu, G., Wang, S., Song, L., & Wang, X. (2010). Polymorphisms of nucleotide-excision repair genes may contribute to sperm DNA fragmentation and male infertility. Reproductive Biomedicine Online, 21(5), 602–609. https://doi.org/10.1016/j.rbmo.2010.06.025
2. Agarwal, A., Barbăroșie, C., Ambar, R., & Finelli, R. (2020). The Impact of Single- and Double-Strand DNA Breaks in Human Spermatozoa on Assisted Reproduction. International Journal of Molecular Sciences, 21(11), 3882. https://doi.org/10.3390/ijms21113882
3. Aitken, R. J. (2020). The Male Is Significantly Implicated as the Cause of Unexplained Infertility. Seminars in Reproductive Medicine, 38(1), 3–20. https://doi.org/10.1055/s-0040-1718941
4. Li, N., Wang, H., zou, S., Yu, X., & Li, J. (2024). Perspective in the Mechanisms for Repairing Sperm DNA Damage. Reproductive Sciences, 32(1), 41–51. https://doi.org/10.1007/s43032-024-01714-5
5. Barati, E., Nikzad, H., & Karimian, M. (2019). Oxidative stress and male infertility: Current knowledge of pathophysiology and role of antioxidant therapy in disease management. Cellular and Molecular Life Sciences: CMLS, 77(1), 93–113. https://doi.org/10.1007/s00018-019-03253-8
6. Qiu, Y., Yang, H., Li, C., & Xu, C. (2020). Progress in Research on Sperm DNA Fragmentation. Medical Science Monitor : International Medical Journal of Experimental and Clinical Research, 26, e918746-1-e918746-11. https://doi.org/10.12659/MSM.918746
7. Wang, E., Huang, Y., Du, Q., & Sun, Y. (2017). Silver nanoparticle induced toxicity to human sperm by increasing ROS(reactive oxygen species) production and DNA damage. Environmental Toxicology and Pharmacology, 52, 193–199. https://doi.org/10.1016/j.etap.2017.04.010
8. Sakkas, D., Moffatt, O., Manicardi, G. C., Mariethoz, E., Tarozzi, N., & Bizzaro, D. (2002). Nature of DNA damage in ejaculated human spermatozoa and the possible involvement of apoptosis. Biology of Reproduction, 66(4), 1061–1067. https://doi.org/10.1095/biolreprod66.4.1061
9. Cannarella, R., Condorelli, R. A., Mongioì, L. M., La Vignera, S., & Calogero, A. E. (2020). Molecular Biology of Spermatogenesis: Novel Targets of Apparently Idiopathic Male Infertility. International Journal of Molecular Sciences, 21(5), 1728. https://doi.org/10.3390/ijms21051728
10. Kuchakulla, M., Narasimman, M., Khodamoradi, K., Khosravizadeh, Z., & Ramasamy, R. (2021). How defective spermatogenesis affects sperm DNA integrity. Andrologia, 53(1), e13615. https://doi.org/10.1111/and.13615
11. Paul, C., Nagano, M., & Robaire, B. (2011). Aging Results in Differential Regulation of DNA Repair Pathways in Pachytene Spermatocytes in the Brown Norway Rat. Biology of Reproduction, 85(6), 1269–1278. https://doi.org/10.1095/biolreprod.111.094219
12. Zhang, C., Chen, J., Wei, X., Zhao, L., Zhao, P., Li, X., Cui, J., Ma, S., Sun, Z., & Wang, Z. (2022). Transcriptomics and proteomics analysis to explore the mechanism of Yishen Tongluo formula repairing sperm DNA damage in rats. Andrologia, 54(11), e14582. https://doi.org/10.1111/and.14582
13. Zhang, B., Tang, Z., Li, L., & Lu, L.-Y. (2020). NBS1 is required for SPO11-linked DNA double-strand break repair in male meiosis. Cell Death and Differentiation, 27(7), 2176–2190. https://doi.org/10.1038/s41418-020-0493-4
14. Talibova, G., Bilmez, Y., & Ozturk, S. (2022). DNA double-strand break repair in male germ cells during spermatogenesis and its association with male infertility development. DNA Repair, 118, 103386. https://doi.org/10.1016/j.dnarep.2022.103386
15. Chang, H. H. Y., Pannunzio, N. R., Adachi, N., & Lieber, M. R. (2017). Non-homologous DNA end joining and alternative pathways to double-strand break repair. Nature Reviews. Molecular Cell Biology, 18(8), 495–506. https://doi.org/10.1038/nrm.2017.48
16. García-Rodríguez, A., Gosálvez, J., Agarwal, A., Roy, R., & Johnston, S. (2018). DNA Damage and Repair in Human Reproductive Cells. International Journal of Molecular Sciences, 20(1), 31. https://doi.org/10.3390/ijms20010031
17. Mourrain, L., & Boissonneault, G. (2021). DNA Repair in Haploid Context. International Journal of Molecular Sciences, 22(22), 12418. https://doi.org/10.3390/ijms222212418
18. Sadeghi, M. R. (2021). The Possibility of Increasing Oocyte Capacity to Repair Sperm DNA Fragmentation. Journal of Reproduction & Infertility, 22(2), 75–76. https://doi.org/10.18502/jri.v22i2.5805
19. Newman, H., Catt, S., Vining, B., Vollenhoven, B., & Horta, F. (2022). DNA repair and response to sperm DNA damage in oocytes and embryos, and the potential consequences in ART: A systematic review. Molecular Human Reproduction, 28(1), gaab071. https://doi.org/10.1093/molehr/gaab071