Kỹ sư Nguyễn Thị Nguyệt
Đơn vị HTSS IVFMD FAMILY, BVĐK Gia Đình, Đà Nẵng

Trong những năm gần đây, trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành công cụ tiềm năng trong Hỗ trợ Sinh sản (Assisted Reproductive Technology – ART), mở ra kỷ nguyên mới trong lựa chọn phôi, đánh giá chất lượng giao tử và cá thể hóa phác đồ điều trị. Nhờ khả năng phân tích dữ liệu lớn và hình ảnh phức tạp, AI giúp giảm thiểu sai số chủ quan, nâng cao hiệu quả lâm sàng và chuẩn hóa quy trình. Tuy nhiên, khi các thuật toán được áp dụng cho các quyết định có ảnh hưởng trực tiếp đến sự sống con người - như chọn phôi để chuyển - thì các vấn đề về đạo đức, trách nhiệm và tính minh bạch trở nên đặc biệt cấp thiết. Bài viết này tổng hợp các nghiên cứu gần đây và thảo luận các khía cạnh đạo đức trọng yếu của việc ứng dụng AI trong ART, đồng thời đưa ra quan điểm về hướng phát triển an toàn, công bằng và nhân văn.
1. Hiện trạng ứng dụng AI trong ART
AI hiện đang được triển khai ở nhiều giai đoạn của quy trình IVF, từ phân tích hình thái và động học phôi bằng hình ảnh Time-lapse đến dự đoán khả năng làm tổ hoặc tối ưu hóa liều gonadotropin. Hanassab và cộng sự (2024, npj Digital Medicine) nhận định rằng AI đang thúc đẩy xu hướng cá thể hóa điều trị ART, hướng tới dự đoán đáp ứng buồng trứng và kết quả lâm sàng chính xác hơn. Aufieri và cộng sự (2025) cho thấy các hệ thống “AI-driven embryo selection” có thể đạt độ chính xác tương đương hoặc vượt qua đánh giá thủ công của chuyên viên phôi học. Tuy nhiên, song song với tiềm năng kỹ thuật, các tác giả đều nhấn mạnh rằng AI trong ART không chỉ là công cụ, mà còn là yếu tố định hình lại cách con người ra quyết định trong sinh sản - nơi giá trị đạo đức, trách nhiệm và minh bạch đóng vai trò trung tâm.
2. Thách thức về minh bạch và trách nhiệm trong quyết định lâm sàng
Một trong những vấn đề nổi bật nhất là tính minh bạch và khả năng giải thích (explainability) của các thuật toán AI. Hầu hết các mô hình học sâu (Deep Learning) hiện nay hoạt động như “hộp đen” - cho kết quả nhưng không thể giải thích rõ ràng cách chúng đưa ra quyết định. Koplin và cộng sự (2025, Human Reproduction) cho rằng sự thiếu minh bạch này đặt ra nguy cơ xung đột trách nhiệm: khi kết quả AI sai lệch - ví dụ lựa chọn phôi kém tiềm năng hoặc loại bỏ phôi khả thi - ai sẽ chịu trách nhiệm? Bác sĩ, trung tâm IVF, hay nhà phát triển phần mềm?
Từ góc nhìn đạo đức, việc ứng dụng AI trong ART cần đảm bảo nguyên tắc đồng trách nhiệm (shared accountability) giữa con người và máy móc, trong đó AI chỉ đóng vai trò hỗ trợ, còn quyền quyết định cuối cùng vẫn thuộc về bác sĩ và bệnh nhân. Đặc biệt, các mô hình AI nên được thiết kế “giải thích được” (Explainable AI), nhằm duy trì sự tin cậy và minh bạch trong quá trình ra quyết định lâm sàng.
3. Thiên lệch thuật toán và công bằng tiếp cận
AI hoạt động dựa trên dữ liệu huấn luyện, do đó chất lượng và tính đa dạng của dữ liệu ảnh hưởng trực tiếp đến độ chính xác. Homanen (2024, Social Studies of Science) cảnh báo rằng các hệ thống AI được phát triển chủ yếu từ dữ liệu của nhóm dân số giàu, da trắng, có thể dẫn tới thiên lệch chủng tộc và xã hội trong dự đoán kết quả ART. Nếu không được kiểm định liên tục, AI có thể củng cố bất bình đẳng thay vì giảm thiểu nó.
Ngoài ra, việc phát triển và triển khai các hệ thống AI đòi hỏi chi phí cao, khiến các trung tâm IVF nhỏ hoặc ở quốc gia đang phát triển khó tiếp cận. Điều này có nguy cơ tạo ra “khoảng cách kỹ thuật số trong sinh sản”.
Vì vậy, công bằng trong AI không chỉ là vấn đề thuật toán, mà còn là vấn đề chính sách y tế - đòi hỏi chia sẻ công nghệ, dữ liệu mở và kiểm định đa trung tâm để bảo đảm AI phục vụ lợi ích chung, thay vì tạo ra “đặc quyền công nghệ”.
4. Đạo đức sinh sản và quyền tự chủ của bệnh nhân
Halsband (2024, AI & Ethics) lập luận rằng việc để AI “chọn phôi tối ưu” có thể dẫn đến suy giảm quyền tự chủ sinh sản (reproductive autonomy). Khi quyết định mang tính máy móc, bệnh nhân có thể cảm thấy họ “theo lệnh thuật toán” hơn là người lựa chọn chủ động. Điều này đặc biệt đáng lo khi các hệ thống AI được thương mại hóa, quảng bá như “bảo đảm thành công”, nhưng bệnh nhân lại không được biết rõ thuật toán hoạt động thế nào.
Quan điểm cá nhân của tác giả cho rằng, để bảo vệ tính nhân văn của ART, AI phải được triển khai dưới sự đồng thuận có hiểu biết, với quyền được lựa chọn, được giải thích và được phản biện của người điều trị. AI có thể hỗ trợ, nhưng không bao giờ được thay thế vai trò ra quyết định của con người.
5. Bảo mật dữ liệu và khung pháp lý cần thiết
Một khía cạnh đạo đức khác là bảo mật dữ liệu sinh sản, vốn cực kỳ nhạy cảm. Các hệ thống AI đòi hỏi khối lượng lớn hình ảnh và dữ liệu lâm sàng, làm tăng nguy cơ rò rỉ hoặc sử dụng sai mục đích. Aufieri và cộng sự (2025) nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về khung pháp lý quy định quyền sở hữu và sử dụng dữ liệu phôi học.
Do đó, việc phát triển AI trong ART cần đi đôi với các quy định bảo vệ dữ liệu, tương tự các nguyên tắc của EU AI Act, bao gồm: (1) đánh giá rủi ro đạo đức trước khi triển khai, (2) cơ chế giám sát định kỳ (AI audit), và (3) hệ thống truy xuất quyết định (traceability) để đảm bảo trách nhiệm minh bạch.
6. Quan điểm và định hướng tương lai
Để AI trở thành công cụ hỗ trợ hiệu quả và đạo đức trong ART, các nhà khoa học và lâm sàng cần hướng đến:

• Phát triển mô hình AI có khả năng giải thích (Explainable & Interpretable AI), minh bạch trong logic quyết định.

• Thiết lập chuẩn đạo đức chuyên biệt cho ART, bảo đảm công bằng, minh bạch và trách nhiệm pháp lý rõ ràng.

• Đánh giá lâm sàng đa trung tâm, đa chủng tộc, nhằm kiểm định độ chính xác và tính phổ quát của thuật toán.

• Tăng cường giáo dục đạo đức và dữ liệu cho chuyên viên phôi học và bác sĩ, giúp họ hiểu và giám sát đúng vai trò của AI.

• Bảo tồn yếu tố nhân văn trong sinh sản, nơi AI là công cụ, không phải người thay thế.

Kết luận
AI đang thay đổi căn bản cách tiếp cận trong Hỗ trợ Sinh sản, từ lựa chọn phôi đến điều trị cá thể hóa. Tuy nhiên, đằng sau sự tiến bộ kỹ thuật là hàng loạt câu hỏi về đạo đức, minh bạch và trách nhiệm - những yếu tố quyết định liệu AI sẽ trở thành công cụ phục vụ con người hay chi phối con người. Để AI thực sự mang lại lợi ích trong ART, cần xây dựng hệ thống kiểm định minh bạch, bảo đảm trách nhiệm chia sẻ giữa con người và thuật toán, đồng thời bảo vệ quyền tự chủ sinh sản. Khi đó, trí tuệ nhân tạo mới thực sự là “người đồng hành có đạo đức” trong hành trình tạo ra sự sống.

Tài liệu tham khảo

1. Koplin JJ, Johnston M, Webb ANS, Whittaker A, Mills C. Ethics of artificial intelligence in embryo assessment: mapping the terrain. Hum Reprod. 2025 Feb 1;40(2):179-185. doi: 10.1093/humrep/deae264. PMID: 39657965; PMCID: PMC11788194.

2. Halsband, A. Embryo selection, AI and reproductive choice. AI Ethics 5, 3115–3127 (2025). https://doi.org/10.1007/s43681-024-00651-y

3. Aufieri, R.; Mastrocola, F. Balancing Technology, Ethics, and Society: A Review of Artificial Intelligence in Embryo Selection. Information 2025, 16, 18. https://doi.org/10.3390/info16010018

4. Hanassab S, Abbara A, Yeung AC, Voliotis M, Tsaneva-Atanasova K, Kelsey TW, Trew GH, Nelson SM, Heinis T, Dhillo WS. The prospect of artificial intelligence to personalize assisted reproductive technology. NPJ Digit Med. 2024 Mar 1;7(1):55. doi: 10.1038/s41746-024-01006-x. PMID: 38429464; PMCID: PMC10907618.

5. Homanen, R., McBride, N., & Hudson, N. (2024). Artificial intelligence and assisted reproductive technology: Applying a reproductive justice lens. European Journal of Women’s Studies, 31(2), 262-276. https://doi.org/10.1177/13505068241258053 (Original work published 2024)