KS. Nguyễn Thanh Tuyên – IVF Mỹ Đức Gia Định, Bệnh viện Đa khoa Gia Định

Giới thiệu
Vi nhựa (Microplastics), được định nghĩa là các hạt nhựa có kích thước nhỏ hơn 5 mm, hiện diện phổ biến trong môi trường do quá trình phân hủy tự nhiên của sản phẩm nhựa, rò rỉ trong giai đoạn tiền sản xuất, cũng như sự bổ sung có chủ đích trong một số hàng tiêu dùng (Mỹ phẩm, sơn, chất phủ chống dính, quần áo sợi tổng hợp…). Các nghiên cứu đã phát hiện sự hiện diện của vi nhựa trong nhiều mô và dịch sinh học của con người, bao gồm gan, phổi, nhau thai, thận, lá lách, máu, đờm và phân, cho thấy khả năng xâm nhập và tích lũy sinh học thông qua các con đường tiêu hóa, hô hấp và hấp thụ qua da. Bằng chứng gần đây chỉ ra rằng vi nhựa có thể gây hại đáng kể cho động vật hoang dã và môi trường, đồng thời tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người, với các cơ chế tác động đa dạng như gây stress oxy hóa, thúc đẩy phản ứng viêm, rối loạn nội tiết và đóng vai trò chất mang cho các chất ô nhiễm độc hại trong môi trường.
Trong lĩnh vực sức khỏe sinh sản nam giới, các nghiên cứu trên động vật đã cho thấy vi nhựa có thể gây viêm tinh hoàn, rối loạn quá trình sinh tinh, suy giảm nồng độ testosterone và phá vỡ hàng rào máu–tinh hoàn. Một số nghiên cứu ban đầu trên người cũng đã phát hiện vi nhựa trong tinh dịch và mô tinh hoàn, gợi ý mối liên hệ tiềm tàng với chất lượng tinh trùng. Tuy nhiên, các bằng chứng dịch tễ hiện còn hạn chế, đặc biệt đối với tác động của phơi nhiễm hỗn hợp nhiều loại vi nhựa cùng lúc.
Trước bối cảnh đó, nghiên cứu hiện tại được thiết kế nhằm xác định sự hiện diện và phân bố của nhiều loại vi nhựa trong tinh dịch và nước tiểu, đồng thời đánh giá mối liên hệ giữa mức độ phơi nhiễm vi nhựa với các chỉ số chất lượng tinh trùng ở nam giới. Đây là nghiên cứu dịch tễ học đa trung tâm, thực hiện tại ba khu vực khác nhau ở Trung Quốc, nhằm nâng cao độ tin cậy và tính khái quát của kết quả, qua đó đóng góp bằng chứng mới về rủi ro tiềm ẩn của vi nhựa đối với sức khỏe sinh sản nam giới.
Phương pháp nghiên cứu
Thiết kế nghiên cứu: Đây là nghiên cứu cắt ngang, đa trung tâm, được tiến hành tại ba cơ sở y tế sinh sản thuộc các tỉnh Hà Nam, Sơn Đông và Hồ Bắc (Trung Quốc).
Đối tượng nghiên cứu: 113 nam giới, độ tuổi 24–58, có tiền sử quan hệ tình dục thường xuyên >1 năm nhưng chưa có thai tự nhiên.
Tiêu chuẩn loại trừ: Loại trừ những trường hợp có viêm nhiễm hệ tiết niệu–sinh dục, chấn thương tinh hoàn, tiền sử giãn tĩnh mạch thừng tinh, hoặc bất thường cơ quan sinh dục được phát hiện qua thăm khám.
Thu thập mẫu: Tinh dịch và nước tiểu được lấy bằng dụng cụ thủy tinh đã được nung khử nhiễm ở 500 °C nhằm loại bỏ nguy cơ nhiễm nhựa.
Xử lý và phân tích mẫu:

• Các mẫu được xử lý bằng dung dịch KOH (Kali hydroxide), sau đó lọc qua màng sợi thủy tinh 1,2 μm và tiến hành phân tích bằng phổ Raman.

• Xác định sự hiện diện của tám loại vi nhựa: PS (Polystyrene), PP (Polypropylene), PC (Polycarbonate), PE (Polyethylene), PVC (Polyvinyl chloride), PTFE (Polytetrafluoroethylene), PET (Polyethylene terephthalate), và ABS (acrylonitrile butadiene styrene).

Đánh giá tinh dịch: Thực hiện theo hướng dẫn của Tổ chức Y tế Thế giới (World Health Organization, WHO) bằng hệ thống phân tích tinh dịch hỗ trợ máy tính (Computer-Aided Sperm Analysis, CASA), bao gồm các chỉ số: tổng số lượng tinh trùng, mật độ tinh trùng, khả năng di động (Tiến tới và không tiến tới) và hình dạng tinh trùng bình thường.
Phân tích thống kê: Dữ liệu được xử lý bằng ANOVA, hồi quy tuyến tính đa biến (Điều chỉnh theo tuổi, chỉ số BMI, hút thuốc, sử dụng rượu và địa điểm lấy mẫu), hồi quy logistic, phân tích phân cụm (Cluster analysis) và phân tích phân loại tiềm ẩn (Latent category analysis). Ngoài ra, một nomogram đã được xây dựng nhằm dự đoán nguy cơ suy giảm chất lượng tinh trùng dựa trên loại và số lượng vi nhựa phát hiện kết hợp với đặc điểm cá nhân.
Kết quả nghiên cứu
Đặc điểm chung của quần thể nghiên cứu cho thấy tuổi trung bình là 32,7 ± 5,9 và BMI trung bình là 25,5 ± 4,2. Không có sự khác biệt đáng kể về tỷ lệ hút thuốc và sử dụng rượu giữa các địa điểm, tuy nhiên có sự khác biệt rõ rệt về trình độ học vấn giữa các nhóm nghiên cứu.
Sự hiện diện của vi nhựa:

• Vi nhựa được phát hiện trong 100% mẫu tinh dịch và nước tiểu.

• Các loại phổ biến nhất bao gồm PS (Chiếm 92–100%), PVC (Chiếm 91%), PP (Chiếm 89%) và PE (Chiếm 77%). PTFE được phát hiện trong 55% mẫu, trong khi PET, PC và ABS có tỷ lệ thấp hơn lần lượt là 20%, 17% và 2%.

• Đa số đối tượng nghiên cứu tiếp xúc đồng thời với 3–5 loại vi nhựa.

Ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng:

• Phân tích so sánh cho thấy phơi nhiễm PTFE liên quan đến suy giảm đáng kể các chỉ số tinh dịch: tổng số tinh trùng giảm từ 207,67 ± 132,36 xuống 188,90 ± 163,71 triệu (p = 0,091); mật độ tinh trùng giảm từ 58,32 ± 37,26 xuống 52,13 ± 47,47 triệu/mL (p = 0,041); và tỷ lệ di động tiến tới giảm từ 40,29% ± 19,06 xuống 34,11% ± 17,02 (p = 0,083).

• Kết quả hồi quy đa biến khẳng định mỗi loại vi nhựa bổ sung đều liên quan đến sự suy giảm đáng kể chất lượng tinh trùng: tổng số tinh trùng (β = −15,4; 95% CI: −25,6 đến −5,2), mật độ tinh trùng (β = −7,2; 95% CI: −12,4 đến −2,0), và di động tiến tới (β = −8,3; 95% CI: −13,5 đến −3,1). Phân tích hồi quy logistic cho thấy phơi nhiễm PTFE làm tăng nguy cơ giảm mật độ tinh trùng lên gấp 4,3 lần (OR = 4,32; p = 0,046).

• Ngoài ra, phân tích latent category cho thấy mức độ phơi nhiễm càng cao (Số loại vi nhựa tiếp xúc nhiều hơn) thì nguy cơ suy giảm chất lượng tinh trùng càng lớn (OR = 3,5; 95% CI: 1,8–6,9; p < 0,001). Phân tích phân cụm cũng xác định nhóm có chất lượng tinh trùng kém thường tiếp xúc với ≥6 loại vi nhựa (20%) so với nhóm có tinh trùng bình thường (3%).

• Cuối cùng, một nomogram đã được xây dựng, kết hợp số loại vi nhựa phát hiện trong nước tiểu cùng các yếu tố cá nhân (Tuổi, BMI), cho phép dự đoán nguy cơ suy giảm chất lượng tinh trùng với độ chính xác cao.

Kết luận
Đây là nghiên cứu dịch tễ học đa trung tâm lớn nhất cho đến nay về mối liên quan giữa phơi nhiễm microplastics và chất lượng tinh trùng ở người. Kết quả cho thấy tất cả các mẫu tinh dịch và nước tiểu của nam giới đều có sự hiện diện microplastics, trong đó phơi nhiễm phổ biến là từ 3–5 loại hạt khác nhau. Đáng chú ý, PTFE thành phần thường gặp trong lớp phủ chống dính (Teflon), được xác định là yếu tố liên quan chặt chẽ nhất tới suy giảm đáng kể chất lượng tinh trùng, bao gồm giảm tổng số lượng, mật độ cũng như khả năng di động tiến tới. Ngoài ra, phân tích thống kê đã chứng minh mối quan hệ liều – đáp ứng rõ ràng: số loại microplastics tiếp xúc càng nhiều thì các chỉ số chất lượng tinh trùng càng suy giảm.
Phát hiện này không chỉ củng cố bằng chứng dịch tễ về nguy cơ độc tính sinh sản của microplastics, mà còn gợi ý rằng xét nghiệm nước tiểu có thể đóng vai trò như một chỉ dấu sinh học tiềm năng trong đánh giá phơi nhiễm microplastics ở nam giới. Các tác giả nhấn mạnh sự cần thiết của những nghiên cứu tiếp theo nhằm làm rõ cơ chế tác động ở mức phân tử và tế bào, đánh giá nguy cơ ảnh hưởng xuyên thế hệ, đồng thời tìm kiếm các chiến lược can thiệp hiệu quả. Nhìn chung, kết quả nghiên cứu đã khẳng định microplastics, đặc biệt là PTFE, là mối đe dọa tiềm tàng đối với sức khỏe sinh sản nam giới, qua đó làm dấy lên những quan ngại nghiêm trọng về tác động của ô nhiễm nhựa đối với khả năng sinh sản của con người. Những phát hiện này đặt ra yêu cầu cấp thiết cho các chiến lược quản lý ô nhiễm nhựa và nghiên cứu dịch tễ dài hạn, nhằm bảo vệ sức khỏe sinh sản của cộng đồng.
 
 
TLTK: Zhang, C., Zhang, G., Sun, K., Ren, J., Zhou, J., Liu, X., ... & Huang, H. (2024). Association of mixed exposure to microplastics with sperm dysfunction: a multi-site study in China. EBioMedicine, 108.