CNSH. Trần Nhật Ánh Dương - Bệnh viện Mỹ Đức

GIỚI THIỆU
Vô sinh nam không chỉ đơn thuần là vấn đề về khả năng sinh sản mà còn là dấu hiệu phản ánh sức khỏe của nam giới. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng nam giới vô sinh có nguy cơ mắc ung thư tinh hoàn cao gấp 20 lần so với người có khả năng sinh sản bình thường, đồng thời dễ mắc các bệnh ung thư khác như ung thư đại trực tràng, u hắc tố ác tính và ung thư tuyến tiền liệt. Ngoài ra, các bệnh lý như rối loạn nội tiết, bệnh tự miễn, nhiễm trùng và nhiều bệnh mãn tính khác cũng góp phần làm suy giảm chất lượng tinh trùng, khiến tình trạng vô sinh thêm trầm trọng. Vì vậy, việc đánh giá sức khỏe tổng quát ở nam giới vô sinh là rất quan trọng, trong đó phân tích tinh dịch đồ có thể trở thành một chỉ dấu sinh học để đánh giá sức khỏe và tiên lượng nguy cơ bệnh tật trong tương lai.

VÔ SINH NAM VÀ DẤU HIỆU CẢNH BÁO SỨC KHOẺ

1. Vô sinh nam và ung thư
Dù vô sinh nam chủ yếu được xem xét dưới góc độ sinh sản, nhưng ngày càng có nhiều nghiên cứu cho thấy nó có thể là dấu hiệu cảnh báo các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn. Một trong những mối liên hệ rõ ràng nhất là với ung thư tinh hoàn. Nam giới gặp khó khăn trong sinh sản có nguy cơ mắc ung thư tinh hoàn cao hơn, có thể do bất ổn di truyền và suy giảm khả năng sửa chữa DNA trong tế bào mầm. Các yếu tố như tinh hoàn ẩn nếu không điều trị cũng có thể làm tăng nguy cơ này, đặc biệt là khi cả hai tinh hoàn đều bị ảnh hưởng. Ung thư tinh hoàn không chỉ làm tổn thương mô tinh hoàn mà còn gây ra stress oxy hóa và thay đổi nhiệt độ tinh hoàn, tác động tiêu cực đến quá trình sinh tinh.
Ngoài ung thư tinh hoàn, ung thư tuyến tiền liệt cũng có mối liên hệ với vô sinh nam. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng nam giới thực hiện thụ tinh trong ống nghiệm có nguy cơ mắc ung thư tuyến tiền liệt cao hơn.
Không chỉ vậy, vô sinh nam còn có thể liên quan đến các loại ung thư khác như u lympho, ung thư hắc tố bào, ung thư bàng quang, ung thư tuyến giáp và ung thư máu. Tương tự, một nghiên cứu trên 2.238 nam giới vô sinh cũng ghi nhận nhóm Azoospermia có nguy cơ mắc ung thư cao hơn 2,2 lần so với nhóm có tinh trùng.
Dù cơ chế chính xác chưa được làm rõ, nhưng nhiều bằng chứng cho thấy rối loạn sinh sản có thể liên quan đến sự thiếu hụt các gene điều hòa quan trọng, không chỉ ảnh hưởng đến sinh tinh mà còn làm giảm khả năng kiểm soát phân chia tế bào, từ đó làm tăng nguy cơ ung thư. Các yếu tố di truyền như số lần lặp lại CAG trong gene thụ thể androgen, đột biến ở các gene sửa chữa DNA, cùng tác động của môi trường và thượng di truyền cũng có thể góp phần vào mối liên hệ này.

2. Vô sinh nam và bệnh rối loạn chuyển hóa
Một số bệnh rối loạn chuyển hóa như béo phì, kháng insulin và tiểu đường cũng có liên hệ mật thiết với vô sinh nam. Nhiều nghiên cứu dịch tễ học ghi nhận nam giới thừa cân có chất lượng tinh dịch giảm, đồng thời BMI cao có mối tương quan nghịch với tổng số tinh trùng. Một phân tích dữ liệu từ 13.000 nam giới vô sinh cũng cho thấy bất thường tinh dịch đi kèm với nguy cơ cao mắc tiểu đường.
Ngoài ra, vô sinh nam còn liên quan đến bệnh tim mạch. Eisenberg và cộng sự (2015) phát hiện rằng nam giới vô sinh có nguy cơ mắc bệnh tim thiếu máu cục bộ và đái tháo đường cao hơn, ngay cả khi điều chỉnh các yếu tố nguy cơ khác. Nghiên cứu tại Đài Loan và Trøndelag (2022) cũng cho thấy mối liên hệ giữa vô sinh nam với bệnh mạch vành, đột quỵ và nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch cao hơn. Điều này cho thấy vô sinh nam có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm của bệnh tim mạch, từ đó giúp cải thiện chiến lược chăm sóc sức khỏe dự phòng.
Yếu tố quan trọng liên kết hai tình trạng này là stress oxy hóa, gây tổn thương nội mô, kích thích phản ứng viêm và làm suy giảm chất lượng tinh trùng qua cơ chế phân mảnh DNA và peroxy hóa lipid. Một nghiên cứu trên 106 nam giới vô sinh cũng cho thấy mức độ stress oxy hóa trong tinh dịch có thể dự đoán tình trạng vô sinh và chất lượng tinh trùng kém. 
 
3. Vô sinh nam và các bệnh tự miễn
Các nghiên cứu cho thấy nam giới vô sinh có nguy cơ mắc các bệnh tự miễn cao hơn, bao gồm đa xơ cứng, lupus ban đỏ, bệnh Graves, viêm tuyến giáp, và vảy nến. Một nghiên cứu tại Đan Mạch đã phát hiện nam giới vô sinh có nguy cơ mắc bệnh đa xơ cứng cao hơn 1,6 lần so với nhóm đối chứng. Mặc dù có thể có yếu tố gây nhiễu như hormone, chuyển hóa hay di truyền, các phát hiện này cho thấy vô sinh có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm các bệnh tự miễn tiềm ẩn. Điều này mở ra cơ hội để nhận diện và điều trị kịp thời, giúp giảm thiểu các nguy cơ sức khỏe lâu dài cho nam giới.
 
4. Tỷ lệ nhập viện và tử vong
Với các nguy cơ gia tăng về ung thư, bệnh tim mạch, rối loạn chuyển hóa và bệnh tự miễn, không có gì bất ngờ khi vô sinh nam cũng liên quan đến tỷ lệ tử vong cao hơn. Một nghiên cứu trên 43.000 nam giới vô sinh cho thấy các chỉ số tinh dịch đồ có mối liên hệ trực tiếp với tuổi thọ. Eisenberg và cộng sự đã phát hiện rằng chất lượng tinh dịch kém có thể làm tăng nguy cơ tử vong, ngay cả khi đã điều chỉnh các yếu tố sức khỏe ban đầu. Tương tự, một phân tích tại Hoa Kỳ cũng chỉ ra rằng nguy cơ tử vong từ mọi nguyên nhân cao hơn khi suy giảm sinh tinh nặng, đặc biệt là đối với nam giới bị vô tinh (azoospermia).
 
KẾT LUẬN
Mối liên hệ giữa vô sinh nam và các vấn đề sức khỏe đang đặt ra một cách nhìn nhận mới trong lâm sàng. Nam giới vô sinh không chỉ là những bệnh nhân hiếm muộn cần hỗ trợ sinh sản, mà còn là một nhóm đối tượng có nguy cơ cao mắc nhiều bệnh lý mạn tính và ác tính. Vì vậy, việc đánh giá và tiếp cận cần được thực hiện một cách toàn diện. Bên cạnh xét nghiệm tinh dịch đồ – vốn là bước đầu trong khảo sát vô sinh – người bệnh nên được kiểm tra thêm các chỉ số hormone sinh dục, các yếu tố chuyển hóa như đường huyết, mỡ máu, chức năng gan thận và đánh giá nguy cơ tim mạch. Những người có bất thường tinh trùng rõ rệt, đặc biệt là thiểu tinh nặng hoặc không có tinh trùng, nên được tầm soát ung thư sớm tùy theo độ tuổi và tiền sử gia đình. Ngoài ra, yếu tố tâm lý cũng cần được quan tâm, bởi vô sinh có thể là nguyên nhân – hoặc hậu quả – của trầm cảm, lo âu, stress kéo dài. Từ đó, việc tư vấn sức khỏe cho nam giới cần mở rộng phạm vi, không chỉ tập trung vào khả năng sinh sản mà còn lồng ghép nội dung về dinh dưỡng, vận động, tâm lý và tầm soát bệnh lý mạn tính. Đây là bước tiến quan trọng trong chăm sóc sức khỏe nam giới một cách toàn diện và bền vững.
 
TLTK: Zhao, C. C., Scott, M., & Eisenberg, M. L. (2024). Male fertility as a proxy for health. Journal of Clinical Medicine, 13(18), 5559.

Từ khóa: vô sinh nam, sức khoẻ tổng quát