CNSH. Nguyễn Thị Minh Phượng

Sự thành công trong sinh sản phụ thuộc rất nhiều vào tính tương thích di truyền của đối tác. Thông qua các nghiên cứu, người ta nhận thấy tính tương hợp di truyền được xác định bởi các gen miễn dịch thuộc phức hợp tương thích mô chính (Major histocompatibility complex – MHC). Ủng hộ quan điểm này, các nghiên cứu cho thấy có rất nhiều loài động vật có xương sống lựa chọn đối tác giao phối có MHC khác biệt, cách này làm tăng tính đa dạng MHC cũng như khả năng miễn dịch ở thế hệ con cái.
 
Ở người, trong hàng triệu tinh trùng chỉ một số ít có thể vượt qua đường sinh sản để đi đến ống dẫn trứng ở phụ nữ. Rào cản đầu tiên phải vượt qua trong con đường tìm tới noãn của tinh trùng đó là chất nhầy cổ tử cung. Đây là một chất lỏng nhớt phi Newton (chất có độ nhớt không tuân theo định luật Newton) được tiết ra từ các tuyến cổ tử cung với thành phần chính là mucin (glycoprotein lớn) tạo thành một mạng lưới sợi dày. Trước khi phóng noãn, độ nhớt và độ đàn hồi của tử cung giảm đáng kể, cho phép một mật độ tinh trùng nhất định có thể xâm nhập vào tử cung. Bên cạnh đó, chất nhầy cổ tử cung được nhận thấy có vai trò quan trọng trong việc hoạt hóa chức năng và tạo một rào cản chọn lọc tinh trùng trong quá trình di chuyển qua cổ tử cung.
 
Chất nhầy cổ tử cung chứa một loạt các phân tử miễn dịch, bao gồm HLA (Kháng nguyên bạch cầu người, cách gọi khác của MCH ở người). Trong suốt quá trình di chuyển của tinh trùng, cổ tử cung là nơi dễ viêm nhiễm, nguyên nhân chủ yếu liên quan tới dòng tế bào viêm và sự thay đổi biểu hiện gen của cytokine, chemokine, immunoglobulin. Thú vị hơn, phản ứng miễn dịch được nhận thấy có sự khác biệt đáng kể giữa từng cá thể nam giới, đây có thể là tiềm năng giúp chọn lọc tinh trùng như đã đề cập trước đó. Mặt khác, một giả thuyết khác, chất nhầy cổ tử cung cũng có thể giúp lưu trữ một quần thể nhỏ tinh trùng để sử dụng cho quá trình thụ tinh sau đó. Nhìn chung, các phát hiện này chỉ ra rằng chất nhầy cổ tử cung có thể đóng vai trò quan trọng trong việc lựa chọn tinh trùng tương thích về mặt miễn dịch.
 
Trong nghiên cứu này, nhóm tác giả đánh giá khả năng này thông qua việc đánh giá thành phần hóa học của chất nhầy cổ tử cung ở người với mục đích trả lời câu hỏi liệu đây có phải là trung gian để giúp chọn lọc các tinh trùng có sự khác biệt về HLA hay không.
 
Nghiên cứu này được thực hiện tại một phòng khám thuộc Bệnh viện North Karelia Central, Phần Lan. 9 phụ nữ tham gia vào nghiên cứu có độ tuổi trung bình 33.3 ± 1.7, thực hiện thụ tinh trong ống nghiệm. Mẫu chất nhầy cổ tử cung được thu nhận và đánh giá thành phần hóa học. Để thuận lợi trong đánh giá, mẫu được pha loãng 1:6 với PureSperm® Wash, sau đó vortex và cuối cùng là sonication (phương pháp sử dụng sóng âm tần số cao để phá vỡ tế bào). Các mẫu được lưu trữ qua đêm (4°C), sau đó ly tâm 500g (10 phút). Nam giới tham gia vào nghiên cứu (n=8) có tinh dịch đồ bình thường (WHO). Kết quả nghiên cứu thu nhận sau khi tinh trùng tiếp xúc với chất nhầy cổ tử cung: độ di động và tỷ lệ sống của tinh trùng, đánh giá mức độ giống nhau của HLA.
 
Một số kết quả thu nhận được:

• Khả năng di động và khả năng sống của tinh trùng đều bị ảnh hưởng trong nhóm có sự kết hợp nam-nữ (bao gồm các mốc thời gian sử dụng để đánh giá: 60, 180 và 360 phút).
• Nhìn chung, sự chia sẻ allen HLA và tương đồng trên toàn bộ bộ gen của nam và nữ không ảnh hưởng tới VCL và tăng hoạt của tinh trùng. Tuy nhiên, khoảng cách Grantham giữa các allen HLA lại có ảnh hưởng tới khả năng di động cũng như khả năng sống của tinh trùng. Từ kết quả này ta có thể thấy tinh trùng có xác suất sống cao hơn trong sự kết hợp giữa nam-nữ không tương hợp về HLA.

Bên cạnh chất lượng của tinh trùng, một mặt chất nhầy cổ tử cung làm giảm sự sống của những tinh trùng có HLA giống với phụ nữ, mặt khác làm chậm lại các tinh trùng khác có sự khác biệt về HLA vì vậy đây không chỉ là một nơi lưu trữ mà còn chọn lọc tinh trùng có tương thích về mặt di truyền. Với sự kết hợp giữa nam-nữ có sự khác biệt về HLA sẽ tạo ra các thế hệ con dị hợp về các locus MHC, trong thực tế khả năng trình diện kháng nguyên được nhận thấy cao hơn ở những cá thể này, nhưng các tế bào T sản xuất từ tuyến ức nhỏ hơn so với bình thường. Việc chọn lọc này còn giúp tránh hiện tượng giao phối cận huyết ở cấp độ giao tử. Bên cạnh những kết quả thú vị, nghiên cứu vẫn tồn tại một số hạn chế: (1) sự di động của tinh trùng chỉ được quan sát tại một số mốc thời gian nhất định, (2) chất nhầy tử cung được pha loãng trong các đánh giá, vì vậy cần thêm nhiều nghiên cứu để hiểu rõ hơn về chức năng của chất nhầy cổ tử cung.
 
Nghiên cứu cung cấp những hiểu biết mới về chọn lựa tinh trùng sau giao hợp dựa trên MCH, hơn thế nữa “khả năng tương thích giao tử” có thể là tiền đề để phát triển các phương pháp chẩn đoán vô sinh cá thể hóa và tăng độ chính xác của các chẩn đoán.
 
Nguồn: Jokiniemi, A., Magris, M., Ritari, J., Kuusipalo, L., Lundgren, T., Partanen, J., & Kekäläinen, J. (2020). Post-copulatory genetic matchmaking: HLA-dependent effects of cervical mucus on human sperm function. Proceedings of the Royal Society B, 287(1933), 20201682.

Từ khóa: Tác động của hla trong chất nhầy cổ tử cung tới chức năng của tinh trùng