ThS. Nguyễn Huỳnh Cẩm Tú – IVF Tâm Anh

Giới thiệu
Vô sinh ảnh hưởng đến khoảng 17% các cặp vợ chồng, trong đó yếu tố nam chiếm 20–30%. Một nguyên nhân còn gây tranh cãi là bạch cầu trong tinh dịch (leukocytospermia) được Tổ chức Y tế Thế giới định nghĩa là ≥1×10⁶ bạch cầu/mL tinh dịch. Tình trạng này có thể do nhiễm trùng đường sinh dục hoặc các yếu tố không nhiễm trùng như viêm không do vi khuẩn, bệnh tự miễn, giãn tĩnh mạch thừng tinh, hút thuốc và rượu. Leukocytospermia đóng vai trò sinh lý trong giám sát miễn dịch, nhưng khi hoạt hóa quá mức, chúng tạo ra nhiều gốc oxy hóa (reactive oxygen species - ROS), gây stress oxy hóa, tổn thương màng và DNA tinh trùng, làm suy giảm chất lượng tinh trùng. Các biện pháp điều trị bao gồm thuốc kháng viêm, kháng histamin, chất chống oxy hóa và thay đổi lối sống.
Leukocytospermia được chia thành có triệu chứng (liên quan viêm/nhiễm, kèm biểu hiện lâm sàng) và không triệu chứng (không có dấu hiệu rõ ràng, nguyên nhân có thể nhiễm hoặc không nhiễm trùng). Chính nhóm không triệu chứng làm dấy lên tranh luận về nhu cầu điều trị, đặc biệt khi cân nhắc mối liên hệ với kết quả của các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản (Assisted Reproductive Technology - ART) như thụ tinh trong ống nghiệm (in vitro fertilization - IVF) và tiêm tinh trùng vào bào tương noãn (intracytoplasmic sperm injection - ICSI).
Bài báo tập trung đánh giá bằng chứng hiện có nhằm xác định liệu leukocytospermia không triệu chứng có ảnh hưởng đến kết quả ART và có cần điều trị thường quy ở nam giới vô sinh hay không.
Leukocytospermia và vô sinh nam
Tình trạng viêm, Leukocytospermia và tác động đến chức năng tinh trùng
Viêm tại đường sinh dục nam kích hoạt đại thực bào và bạch cầu trung tính, vốn đóng vai trò bảo vệ nhưng khi hoạt hóa quá mức sẽ phóng thích cytokine tiền viêm và tạo ra ROS với nồng độ cao gấp hàng nghìn lần tinh trùng. Ở mức sinh lý, ROS cần thiết cho khả năng hóa, phản ứng cực đầu, song khi vượt quá khả năng chống oxy hóa nội sinh, chúng gây stress oxy hóa, dẫn đến peroxid hóa lipid màng, biến đổi protein, phân mảnh DNA, rối loạn chức năng ty thể và giảm vận động tinh trùng.
Tổn thương DNA tinh trùng có liên quan đến giảm tỷ lệ thụ tinh, chậm có thai, tăng nguy cơ bất thường nhiễm sắc thể, sảy thai và thất bại ART. Do đó, leukocytospermia có thể làm gia tăng tỷ lệ tinh trùng tổn thương DNA, đặt ra câu hỏi liệu việc sàng lọc và xử trí tình trạng này có nên được áp dụng thường quy trong đánh giá vô sinh nam, đặc biệt ở các cặp chuẩn bị ART.
Phương pháp phát hiện bạch cầu trong tinh dịch
Có nhiều kỹ thuật được áp dụng với độ chính xác khác nhau: nhuộm Papanicolaou truyền thống đơn giản nhưng dễ nhầm lẫn hình thái; xét nghiệm peroxidase phổ biến, rẻ và nhanh, song chỉ phát hiện được bạch cầu hạt chứa enzym peroxidase nên có thể bỏ sót các loại khác; trong khi đó, miễn dịch hóa tế bào với kháng thể CD45 cho kết quả toàn diện và chính xác hơn nhưng chi phí cao và tốn thời gian, hạn chế ứng dụng thường quy.
Bạch cầu trong tinh dịch và kết quả của kỹ thuật hỗ trợ sinh sản: Góc nhìn từ các phân tích gộp và nghiên cứu gần đây
Các phân tích gộp và nghiên cứu hồi cứu quy mô lớn cho thấy leukocytospermia không triệu chứng nhìn chung không ảnh hưởng bất lợi đến kết quả ART như tỷ lệ thụ tinh, có thai lâm sàng hay sinh sống, mặc dù có thể liên quan đến giảm mật độ và độ di động tinh trùng trong một số báo cáo. Một số nghiên cứu thậm chí ghi nhận leukocytospermia mức thấp có thể hỗ trợ quá trình thụ tinh nhờ vai trò sinh lý của ROS, trong khi mức cao làm tăng nguy cơ sảy thai sớm và thai ngoài tử cung do tổn thương DNA tinh trùng. Ngoài ra, kết quả từ các chu kỳ ICSI kết hợp PGT-A cũng cho thấy tình trạng này không làm thay đổi tỷ lệ phôi lệch bội hay tỷ lệ sinh sống.
 
Tổng thể bằng chứng hiện tại không ủng hộ điều trị thường quy leukocytospermia không triệu chứng, song vẫn nhấn mạnh nhu cầu nghiên cứu tiến cứu đa trung tâm với phương pháp chẩn đoán chuẩn hóa nhằm xác định rõ hơn ảnh hưởng lâm sàng và chỉ định điều trị có chọn lọc.
Kết luận
Leukocytospermia không triệu chứng có thể liên quan đến stress oxy hóa và tổn thương tinh trùng, nhưng bằng chứng hiện tại cho thấy tình trạng này nhìn chung không ảnh hưởng bất lợi đến kết quả ART, do đó không cần điều trị thường quy. Điều trị chỉ nên cân nhắc trong những trường hợp chọn lọc như có nhiễm trùng, stress oxy hóa cao, bất thường tinh dịch nặng hoặc thất bại ART lặp lại. Trong tương lai, các nghiên cứu tiến cứu đa trung tâm với phương pháp phát hiện bạch cầu chuẩn hóa sẽ đóng vai trò quan trọng để xác định rõ hơn ý nghĩa lâm sàng và chỉ định điều trị hợp lý.
Từ khóa: vô sinh, kỹ thuật hỗ trợ sinh sản, stress oxi hóa
Tài liệu tham khảo: Reich MC, Heide N, Humaidan PC, Esteves SC. Asymptomatic Leukocytospermia and Assisted Reproductive Technology Outcomes: Reason for concern? Int Braz J Urol. 2025 Sep-Oct;51(5):e20250166. doi: 10.1590/S1677-5538.IBJU.2025.0166. PMID: 40209117.