ThS. BS. Lê Phạm Thu Hà
Bộ môn Nhi ĐHYD TP.HCM

 
Không thể chẩn đoán chính xác nhiễm Zika virus ở các trẻ sơ sinh mà chỉ dựa trên một mình việc tầm soát tật đầu nhỏ, theo nghiên cứu lớn nhất trên lĩnh vực này hiện nay được công bố trên tạp chí “The Lancet”.  Các phát hiện gợi ý rằng những triệu chứng cơ năng và thực thể của các bất thường tại não, bất kể chu vi vòng đầu là như thế nào, cũng nên được ghi nhận trong các tiêu chí tầm soát nhằm phát hiện tất cả những trẻ sơ sinh bị nhiễm virus Zika.
 
“Nghiên cứu của chúng tôi, bao gồm tất cả các trường hợp nghi ngờ tật đầu nhỏ ở trẻ sơ sinh tại Brazil cho tới tháng 2/2016, chúng tôi đã loại ra 3 trong 5 trường hợp sau một cuộc kiểm tra toàn diện, điều này cho thấy hầu hết những trường hợp nghi ngờ nhiễm virus Zika nhất đều là những trẻ sơ sinh bình thường với chu vi vòng đầu nhỏ. Tuy nhiên, 1 trong 5 trường hợp được xác định hoặc có khả năng là nhiễm Zika virus lại có giá trị chu vi vòng đầu trong giới hạn bình thường. Do đó, việc chỉ chú ý vào tầm soát một mình tật đầu nhỏ hiện nay là quá hạn hẹp”, tác giả chính của nghiên cứu, GS. Cesar G Victora, đến từ Universidade Federal de Pelotas tại Brazil, giải thích.
 
Virus Zika được biết đến là nguyên nhân gây ra tật đầu nhỏ, một dị tật lúc sinh được ghi nhận bởi chu vi vòng đầu và kích thích não nhỏ hơn bình thường. Sau sự bùng phát của đại dịch Zika vào năm 2015 ở vùng Đông Bắc Brazil, Bộ Y tế Brazil đã thiết lập một hệ thống giám sát cho tật đầu nhỏ, và những trường hợp nghi ngờ được chọn lựa dựa trên chu vi vòng đầu nhỏ. Cho tới ngày 27 tháng 2 năm 2016, gần 5909 trường hợp nghi ngờ đã được báo cáo, bao gồm 5554 (94%) trẻ sinh sống.
 

 
Trong nghiên cứu hàng loạt ca lớn nhất hiện nay về việc nghi ngờ nhiễm virus Zika, Victora và các đồng nghiệp sử dụng dữ liệu từ hệ thống giám sát của Bộ Y tế Brazil nhằm mô tả các đặc điểm lâm sàng (bao gồm giới tính, tuổi thai, các phát hiện về hình ảnh học, tiền sử của bà mẹ về phát ban, tử vong) và các chỉ số nhân trắc (bao gồm chu vi vòng đầu và cân nặng lúc sinh) của những trẻ sơ sinh sống. Tổng cộng, họ đã xem xét lại 1501 trường hợp sinh sống (27%) đã từng được theo dõi một cách toàn diện. Các trường hợp nghi ngờ được chia thành 5 nhóm dựa theo dấu hiệu chẩn đoán khả năng nhiễm virus Zika: chắc chắn, có khả năng cao, có khả năng trung bình, có khả năng một phần và loại trừ (không được cho rằng nhiễm virus Zika).
 
Các phát hiện cho thấy, so sánh với 899 trường hợp được loại trừ nhiễm Zika virus, 602 trường hợp chắc chắn hoặc có khả năng nhiễm Zika virus có chu vi vòng đầu nhỏ lúc sinh và có các bà mẹ có nhiều khả năng hơn đã từng phát ban trong thai kỳ (21% so với 61%). Các trường hợp này cũng có khả năng tử vong trong tuần lễ đầu tiên sau sinh nhiều hơn gấp 4 lần. Việc phát ban muộn trong thai kỳ có liên quan với các bất thường của não bất chấp kích thước đầu bình thường. Quá trình phát triển của hộp sọ chủ yếu diễn ra trước tuần lễ thứ 30 của thai kỳ, do đó trẻ có thể được sinh ra với kích thước đầu bình thường nhưng vẫn có tổn thương não nghiêm trọng. Các nhà nghiên cứu phát biểu rằng điều này cho thấy có khả năng là việc nhiễm virus Zika ở trẻ sơ sinh có thể dẫn tới tổn thương não.
 
Quan trọng hơn là, hơn 100 trường hợp trong các trường hợp được xác định chắc chắn hoặc có khả năng nhiễm Zika virus có chu vi vòng đầu trong giới hạn bình thường và nếu sử dụng giá trị ngưỡng chu vi vòng đầu nhỏ hơn, những trường hợp này sẽ bị bỏ sót khi phân tích xem có nhiễm virus Zika hay không. “Mặc dù chúng tôi tin rằng việc báo cáo không đủ các trường hợp đầu nhỏ là ít trong lúc đại dịch xảy ra, những trẻ sơ sinh đã bị nhiễm virus Zika muộn trong thai kỳ có thể không được báo cáo do kích thước đầu của trẻ là trong giới hạn bình thường”, Victora phát biểu. “Hơn thế nữa, không ghi nhận tiền sử phát ban trong thai kỳ ở 1/3 các trường hợp được xác định chắc chắn hoặc có khả năng nhiễm virus Zika”.
 
Theo Victora, “các phát hiện của chúng tôi gợi ý rằng một số bào thai sẽ có những bất thường não và tật đầu nhỏ, một số khác có bất thường não với kích thước vòng đầu bình thường, và một số khác sẽ không có bất kỳ ảnh hưởng nào. Một hệ thống giám sát với mục đích phát hiện tất cả các trường hợp sơ sinh bị nhiễm virus Zika không nên chỉ chú ý vào tật đầu nhỏ và phát ban trong thai kỳ mà nên xem xét lại, đồng thời nên cân nhắc việc kiểm tra tất cả các trẻ sơ sinh trong khi đại dịch xảy ra”. Tuy nhiên, các tác giả cũng lưu ý rằng nên xem xét các phát hiện này một cách thận trọng, đặc biệt là do không thể tránh khỏi việc làm thất lạc các dữ liệu khi sử dụng những hệ thống giám sát định kỳ. Họ cũng chưa thể xác định chắc chắn được giá trị ngưỡng lý tưởng cho chu vi vòng đầu, do hiểu biết về hội chứng nhiễm virus Zika bẩm sinh đang gia tăng một cách nhanh chóng. Các tác giả cũng đồng thời chỉ ra rằng đỉnh của dịch đầu nhỏ xảy ra vào cuối năm 2015, khoảng 6 đến 9 tháng sau đỉnh dịch Zika virus ở vùng Đông Bắc Brazil. Từ đó trở đi, số lượng các trường hợp mới được báo cáo của tật đầu nhỏ giảm dần một cách đều đặn. Victora dự đoán rằng “Do có một làn sóng nhiễm virus Zika mới xảy ra ở vùng Đông Nam Brazil vào đầu năm 2016, sẽ có thể có một làn sóng thứ hai của tật đầu nhỏ vào cuối năm nay”.
 
Bình luận về các phát hiện này, TS. Jorg Heukelbach, đến từ Khoa Sức khoẻ cộng đồng, Trường Y, Đại học liên bang Ceará, Brazil và TS. Guiherme Loureiro Werneck, đến từ Khoa Dịch tễ học, Viện Y khoa Xã hội, Đại học bang Rio de Janeiro, Brazil, phát biểu: “Để có được thông tin mới và chặt chẽ bên cạnh tật đầu nhỏ và phát ban trong thai kỳ nhằm phát hiện tất cả các trường hợp bị nhiễm virus Zika, các triệu chứng cơ năng và thực thể của thần kinh có thể được lựa chọn, nhưng có thể rất khó để ghi nhận tại phần lớn các cơ sở y tế do nguồn nhân lực chuyên gia không đầy đủ. Cần phát triển một xét nghiệm máu chính xác có thể kết hợp được vào chương trình chăm sóc sức khoẻ tiền sản định kỳ, và các nghiên cứu nên ưu tiên đánh giá khả năng của xét nghiệm này…”
 
(Nguồn: medicalnewstoday 6/2016)