Lạc nội mạc tử cung là một bệnh lý phụ thuộc estrogen, có thể dẫn tới đau vùng chậu kéo dài và vô sinh. Với các phương pháp điều trị nội và ngoại khoa hiện nay, chỉ giúp khoảng phân nữa số bệnh nhân giảm đau. Các phác đồ điều trị nội khoa hiện nay là ức chế hoạt động của estrogen hoặc ức chế buồng trứng mà không tác động trực tiếp vào cơ chế sinh tổng hợp estrogen tại buồng trứng. Các thuốc ức chế men thơm hóa (aromatase inhibitor-AI) thế hệ mới có tính chuyên biệt cao. Các thuốc này làm giảm sinh tổng hợp estrogen tại buồng trứng, hiệu quả đáng kể trong giảm đau và giảm kích thước LNMTC. Khi phối hợp AI với thuốc ngừa thai hoặc progestin để điều trị đau do lạc nội mạc tử cung, hiệu quả điều trị cao và tác dụng phụ giảm đáng kể so với các phác đồ điều trị nội khác.

Chaát öùc cheá men thôm hoùa

Men thôm hoùa (aromatase) laø men ñoùng vai troø quan troïng torng quaù trình toång hôïp estrogen vaø laù chaát xuùc taùc chuyeån hoùa androstenedione vaø testosterone taïi choã thaønh estrone vaø estradiol. Gaàn ñaây, ngöôøi ta phaùt hieän men thôm hoùa coù maët ngay taïi vuøng moâ laïc noäi maïc. Men thôm hoùa keát hôïp vôùi caùc yeáu toá noäi taïi ôû moâ laïc noäi maïc töû cung giuùp taêng estrogen taïi choã vaø hình thaønh caùc yeáu toá ñöôïc em laø beänh nguyeân cuûa laïc noäi maïc töû cung.

Chaát öùc cheá men thôm hoùa (AI) ñöôïc baøo cheá ñeå ñieàu trò caùc khoái u phuï thuoäc hormone steroid (ví duï: ung thu vuù) nhôø vaøo khaû naêng öùc cheá söï toång hôïp estrogen taïi choã. Nhieàu theá heä AI ñaõ ñöôïc giôùi thieäu. Töø naêm 1996, AI theá heä thöù 3 nhö anastrozole (Arimidex), letrozole (Femara), exemestane (Aromasin) ñaõ ñöôïc FDA cho pheùp söû duïng ñeå ñieàu trò ung thö vuù.

Taùc duïng cuûa AI raát ít vaø nheï so vôùi chaát ñoàng vaän GnRH, coù theå coù nhöùc ñaàu, buoàn noân, tieâu chaûy, thöôøng nheï. Caùc nghieân cöùu veà ñoä an toaøn cuûa thuoác sau 5 naêm söû duïng, cho thaáy tính an toaøn gaàn nhö khoâng ñoåi. Vaán ñeà ñaùng quan taâm nhaát laø khi söû duïng thuoác laâu daøi laø loaõng xöông. Tuy nhieân, caùc nghieân cöùu cho thaáy khi phoái hôïp AI vôùi thuoác ngöøa thai hoaëc progestin, ñoàng htôøi boå sung calci vaø vitamin D, maät ñoä xöông khoâng giaûm trong ít nhaát 6 thaùng. Trong khi ñoù, söû duïng GnRH ñoàng vaän trong thôøi gian 6 thaùng ñöôïc chöùng minh laø laøm giaûm ñaùng keå maät ñoä xöông.

AI vaø laïc noäi maïc töû cung (LNMTC)

Gaàn 1/2 beänh nhaân coù trieäu chöùng ñau keùo daøi do LNMTC khoâng ñaùp öùng vôùi caùc phaùc ñoà ñieàu trò noäi khoa hieän taïi nhö thuoâc ngöøa thai, GnRH agonist, progestin. Danazol thöôøng khoâng ñöôïc öa chuoäng do taùc duïng phuï nhieàu, ñaëc bieät neáu ñieàu trò keùo daøi.

Ñieàu trò ngoaïi khoa cuõng khoâng theå loaïi ñöôïc taùi phaùt LNMTC vaø ñau. Keát quaû ñieàu trò ngoïai khoa phuï thuoäc vaøo tình traïng LNMTC, tay ngheà phaãu thuaät vieân. Trong ña soá caùc tröôøng hôïp thöôøng phaûi phoái hôïp vôùi ñieàu trò noäi. Ngay caû vôùi phöông phaùp ñieàu trò ngoïai khoa trieät ñeå bao goàm caét töû cung vaø caét phaàn phuï, trong moät soá tröôøng hôïp vaãn khoâng giaûi quyeát döùt ñieåm trieäu chöùng ñau, do moâ LNMTC vaãn coøn vaø estrogen vaãn ñöôïc cheá tieát taïi choã.

Caùc nhöôïc ñieåm cuûa caùc phöông phaùp ñieàu trò trieäu chöùng ñau trong LNMTC hieän taïi taïo ñieàu kieän cho söï aùp duïng cuûa AI vaøo ñieàu trò LNMTC. Ñieàu naøy döïa vaøo ñaëc tính cuûa AI laø öùc cheá toång hôïp estrogen taïi buoâng tröùng vaø ôû caû caùc moâ ngoaøi buoàng tröùng, trong ñoù coù moâ LNMTC. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây haøng loaït baùo caùo ñaõ chöùng minh hieäu quaû cuûa AI torng ñieàu trò LNMTC ôû nhöõng beänh nhaân ñaõ thaát baïi vôùi caùc phaùc ñoà ñieàu trò khaùc.

Caùc phaùc ñoà phoái hôïp cuûa AI ñeå ñieàu trò LNMTC

Caùc phaùc ñoà keát hôïp vôùi progestin ñaõ ñöôïc baùo caùo goàm:

• Letrozole 2,5mg + norethindrone acetate 2,5mg / ngày (6 tháng)
• Anastrozole 1mg + progesterone 2mg / ngày (6 tháng)

Caùc phaùc ñoà keát hôïp AI vaø thuoác vieân ngöøa thai ñaõ ñöôïc baùo caùo:

• • Anastrozole 1mg + 1 vieân thuoác ngöøa thai / ngaøy (6 thaùng)

Phaùc ñoà treân ñöôïc söû duïng ôû beänh nhaân ñaõ thaát baïi vôùi caùc phaùc ñieàu trò khaùc vaø vaãn coøn töû cung, buoàng tröùng. Caùc theo doõi cho thaáy trieäu chöùng ñau baét ñaàu giaûm chæ sau 1 thaùng ñieàu trò vaø ñau tieáp tuïc giaûm sau ñoù. Sau 6 thaùng trieäu chöùng ñau giaûm roõ reät ôû ña soá caùc tröôøng hôïp (80%), maëc duø caùc beänh nhaân naøy thaát baïi vôùi caùc phaùc ñoà ñieàu trò khaùc.

Keát luaän

Baét ñaàu töø naêm 2004 ñeán nay, haøng loaït caùc nghieân cöùu veà söû duïng AI ñieàu trò LNMTC ñaõ ñöôïc thöïc hieän treân theá giôùi. AI ñöôïc xem laø tieán boä noåi baät nhaát trong ñieàu trò LNMTC töø sau khi GnRH agonist ñöôïc ñöa vaøo ñieàu trò LNMTC vaø nhöõng naêm 80. Cô cheá taùc duïng cuûa AI laø öùc cheá toång hôïp estrogen taïi buoàng tröùng vaø caùc moâ ngoaøi buoàng tröùng, ñaëc bieät laø öùc cheá söï toång hôïp estrogen taïi choã ôû moâ LNMTC.

Caùc beänh nhaân ñaõ thaát baïi vôùi caùc phaùc ñoà ñieàu trò tröôùc ñaây cho thaáy ñaùp öùng toát vôùi AI. Caùc phaùc ñoà söû duïng AI töông ñoái ñôn giaûn (1 vieân / ngaøy). Taùc duïng phuï cuûa AI thaáp hôn nhieàu so vôùi Danazol vaø GnRH agonist. Ngoaøi ra, AI coøn coù theå ñöôïc söû duïng trong thôøi gian daøi ñeå kieåm soaùt ñau do LNMTC. AI keát hôïp vôùi thuoác vieân ngöøa thai hoaëc progestin coøn coù theå giuùp taêng hieäu quaû ñieàu trò. Caùc ñieàu trò boå trôï nhö can-xi, vitamin D, bisphosphanate caàn ñöôïc caân nhaéc ñeå ngaên ngöøa loaõng xöông. Coù theå nghieân cöùu giaûm lieàu AI thaáp hôn nöõa trong ñieàu trò LNMTC.

Caàn theâm nhieàu nghieân cöùu lôùn, ngaãu nhieân, coù nhoùm chöùng ñeå xaùc nhaän hieäu quaû ñieàu trò cuûa AI treân beänh nhaân LNMTC. Hieännay, ñaây coù theå laø moät löïa choïn cho nhöõng tröôøng hôïp ñaõ thaát baïi vôùi caùc phöông phaùp ñieàu trò khaùc.

BS Hồ Mạnh Tường