BS. Chu Thị Thu Hương

Tổ chức thai là những môi trường có độ trở kháng âm khác nhau. Nguồn siêu âm qua các môi trường này sẽ phản xạ âm vang mạnh hay yếu. Bộ phận khuyếch đại biến đổi được các tín hiệu âm vang càng yếu càng có độ phân giải cao, hình ảnh phân tích càng chi tiết, giúp chúng ta nhận định rõ ràng những đặc điểm về giải phẫu siêu âm của các bộ phận thai ở giai đoạn sớm.

Muốn chẩn đoán siêu âm đúng, nhận định được những thay đổi bất thường thì phải hiểu rõ những đặc điểm giải phẫu bình thường của thai trên các bình diện cắt lớp siêu âm. Về mặt thực hành chẩn đoán siêu âm sản khoa thường gặp những nhầm lẫn trong giai đoạn đầu của thời kỳ có thai vì không nắm vững các đặc điểm giải phẫu qua siêu âm. Ví dụ chẩn đoán dị dạng thai ở giai đoạn sớm, hình ảnh của tai dễ nhầm với thoát vị não. Cơ bụng của thai nhi dễ nhầm với tràn dịch màng bụng, sàn não thất bên dễ nhầm với hệ thống tĩnh mạch sâu…

Siêu âm thai ở 3 tháng đầu có thể chia làm 4 giai đoạn để dễ phân tích

1. Giai đoạn từ 2- 3 tuần

Trên thực tế điểm mốc này xảy ra trước thời gian thụ thai khoảng 2 tuần.
Giai đoạn này là giai đoạn đầu của bào thai kể từ khi trứng gặp tinh trùng, thụ tinh và trải qua quá trình phân chia nguyên nhiễm, hình thành phôi dâu và di chuyển trong vòi trứng đến làm tổ ở niêm mạc tử cung đã được chuẩn bị.
Cho đến nay chưa có tác giả nào phân tích được hình ảnh siêu âm ở giai đoạn này.

2. Giai đoạn từ 4- 6 tuần
Có thể chẩn đoán có thai bằng siêu âm ở giai đoạn này dựa vào các đặc điểm cấu trúc sau:
- Hình ảnh phát triển của niêm mạc tử cung kèm theo âm vang của các lớp thai
Tử cung có kích thước to hơn bình thường (kích thước tử cung bình thường khi chưa có thai đo bằng siêu âm: cao 6- 7 cm, trước sau 3,5- 4 cm, ngang 4- 4,5 cm). Tổ chức cơ và tổ chức liên kết của tử cung chứa nhiều dịch hơn bình thường tạo nên vùng âm vang thưa đều nổi rõ ở thành sau bàng quang (khi bàng quang căng). Niêm mạc tử cung dày tạo đường âm vang đặc dọc theo buồng tử cung ở chính giữa vùng âm vang thưa của tử cung.

Các lớp thai bao gồm các tế bào mầm sắp xếp thành hàng cho phản xạ âm vang đậm hơn ở về một phía của âm vang niêm mạc tử cung. Tuy nhiên hình ảnh vùng âm vang đậm này làm ta nghi ngờ có thai mà thôi nên cần phải theo dõi siêu âm hai, ba lần tiếp theo mới chẩn đoán chính xác được.

- Hình ảnh túi thai
Túi thai được cấu tạo từ lớp tế bào mầm, to dần và chiếm vào khoang tạng, chứa đầy nước ối nên có độ trở kháng âm rất khác biệt so với tổ chức xung quanh, tạo ra một vùng không âm vang rõ nét bờ đều.

Thai 4 tuần + 3 ngày đã có hình ảnh rõ nét trên siêu âm. Túi ối có thể ở đáy tử cung hoặc ở thấp hơn tùy theo vị trí làm tổ của trứng. Túi thai có thể xuất hiện muộn hơn. Chậm kinh > 5 ngày nhưng không phải dấu hiệu thai chậm phát triển sau này.

Túi thai được nhìn thấy trên siêu âm vào tuần thứ 4- 5 qua ngả âm đạo, vào tuần thứ 6 qua đường bụng. Là vùng âm vang thưa, bờ đều, được bao bọc bởi vòng tế bào nuôi đậm âm vang bên ngoài. Túi thai thường nằm lệch về một bên của tử cung.

Hình ảnh túi thai trong tử cung trên đường cắt dọc và ngang

Hình ảnh túi thai 5 tuần nằm lệch về một bên tử cung

Túi ối phát triển nhanh từ 1- 2 mm/ ngày, đến tuần thứ 4 túi ối đo được 3- 5 mm và 10mm ở tuần thứ 5. Chẩn đoán có thai ở giai đoạn này có độ chính xác cao nếu bàng quang đầy nước tiểu. Theo Robinson tỉ lệ chẩn đoán có thai bằng siêu âm chính xác hơn phương pháp sinh vật

- Hình ảnh túi noãn hoàng
Hình ảnh túi noãn hoàng thấy muộn hơn khi tuổi thai 6 tuần. Túi noãn hoàng nằm trong túi thai nên vách túi noãn hoàng tạo âm vang thành hình vòng tròn đều lơ lửng trong vùng không âm vang của nước ối, liên hệ với thai nhi qua ống noãn hoàng.

Túi noãn hoàng là một thành phần của phôi, nằm ngoài buồng ối kích thước bình thường 2- 8 mm (không vượt quá 10 mm). Túi noãn hoàng xuất hiện chứng tỏ thai sống và biến mất sau tuần 14.

Hình ảnh túi noãn hoàng

Hình ảnh túi noãn hoàng nằm ngoài buồng ối

- Hình ảnh phôi thai
Vào cuối giai đoạn này, hình ảnh phôi thai đã khá rõ tạo thành vùng đậm âm vang có bờ không đều lơ lửng ở một góc túi thai, nhưng chưa nhận định được cấu trúc của ống thần kinh và các mầm chi.

Hình ảnh phôi thai
- Hình ảnh màng ối
Màng ối đậm âm vang, mảnh, rõ nét, bên trong chứa nước ối và phôi
- Khoang ngoài thai (khoang tạng ngoài) là khoang chứa dịch nằm giữa màng ối và thành tử cung. Khoang ngoài thai sẽ biến mất khi thai lớn dần, trong khoang ngoài thai chứa túi noãn hoàng.

Hình ảnh túi ối, màng ối và khoang ngoài thai

3. Giai đoạn từ 7- 8 tuần
- Thai đã phát triển chiều dài đầu mông từ 6- 11 mm. Cấu trúc các phủ tạng đã hình thành
- Nhịp tim thai đập rõ và có thể ghi lại bằng phương pháp siêu âm TM. Đo nhịp tim thai bằng Doppler có giá trị xác định chắc chắn thai sống

Biểu đồ tần số tim thai

- Đầu thai nhi đã hình thành và phát triển nhanh tạo vòng âm vang đậm nét, tròn đều, phía trong có âm vang thưa của tổ chức não tạo ra khoang não
- Túi noãn hoàng đã phát triển có đường kính 5- 10 mm
- Dây rốn đã hình thành. Cuối giai đoạn này thai có chiều dài đầu mông 14- 21 mm, hình thành tổ chức não, hình ảnh tim rõ, túi noãn hoàng teo dần.

4. Giai đoạn từ 9- 11 tuần
Vào cuối tuần thứ 4 phôi thai đã có hình ảnh một thai rõ rệt: đầu, thân, chi đã rõ trên siêu âm. Thai cử động trong buồng ối
Ruột mới chỉ là một bộ phận ở phía đầu cuống rốn, có hiện tượng thoát vị rốn sinh lý. Vì vậy, hình ảnh bất thường ở thành bụng chỉ có thể chẩn đoán được sau tuần thứ 12. Màng ối có thể thấy được ở giai đoạn này. Não thai nhi phát triển nhưng tạo âm vang thưa. Não thất bên rộng và phủ đầy đám rối mạch mạc.