CNSH. Lê Thị Quỳnh – IVFMD SIH - Bệnh viện Phụ sản Quốc tế Sài Gòn

Tổng quan
Bài viết này tập trung vào việc phân tích các vấn đề đạo đức phức tạp nảy sinh từ mang thai hộ, một quá trình mà một phụ nữ mang thai và sinh con cho cha mẹ dự kiến. Mang thai hộ có thể diễn ra theo hai hình thức: người mang thai hộ không có liên hệ di truyền với đứa trẻ (sử dụng noãn/tinh trùng của cha mẹ dự kiến hoặc người hiến tặng) hoặc có liên hệ di truyền (người mang thai hộ cũng là người hiến noãn). Trong cả hai trường hợp, người mang thai hộ không có ý định nuôi con.
Số lượng các trường hợp mang thai hộ đang gia tăng nhưng rất khó thống kê chính xác, làm nổi bật sự thiếu hụt cơ quan đăng ký toàn cầu. Việc mang thai hộ đặt ra nhiều thách thức thực tế, đạo đức và pháp lý trong lĩnh vực công nghệ hỗ trợ sinh sản (ART). Những thách thức này bao gồm việc chuyển giao đứa trẻ, mối quan hệ giữa các bên, việc xác lập quyền làm cha mẹ hợp pháp, và đặc biệt là khả năng thương mại hóa quá trình này.
Bài viết này là bản cập nhật của Bài báo số 10 về Đạo đức và Luật của ESHRE, nhằm cung cấp một cái nhìn toàn diện và mới nhất về những vấn đề nan giải này.
Bối cảnh và sự kiện
Mang thai hộ là một vấn đề phức tạp, bao gồm cả những chỉ định y tế và phi y tế. Về mặt y tế, đây là một giải pháp tuyệt đối cho những phụ nữ không có tử cung hoặc bị tổn thương nặng không thể mang thai, và là một lựa chọn tương đối cho những người mà việc mang thai tiềm ẩn rủi ro sức khỏe. Ngoài ra, mang thai hộ còn phục vụ các cặp đôi đồng giới nam hoặc nam giới độc thân. Hiệu quả của mang thai hộ tương đương với các phương pháp hỗ trợ sinh sản khác, và việc sử dụng chu kỳ chuyển phôi tự nhiên (NC-FET) được khuyến nghị để giảm thiểu biến chứng sản khoa.
Luật pháp về mang thai hộ rất khác nhau trên thế giới, từ cấm hoàn toàn ở một số nước châu Âu đến hợp pháp có tính thương mại ở Mỹ. Sự khác biệt này đã thúc đẩy dịch vụ mang thai hộ xuyên biên giới, gây ra những vấn đề pháp lý phức tạp về quyền công dân của trẻ. Một số quốc gia từng là điểm đến phổ biến cho dịch vụ này đã ban hành lệnh cấm đối với người nước ngoài sau những vụ bê bối. Những thách thức này cho thấy mang thai hộ là một lĩnh vực đầy biến động về cả đạo đức và pháp lý, đặc biệt trong bối cảnh ART.
Nguyên tắc đạo đức chung
Việc mang thai hộ đặt ra nhiều vấn đề đạo đức phức tạp, đặc biệt trong bối cảnh ART. Theo nguyên tắc tôn trọng quyền tự chủ, người mang thai hộ phải tự nguyện đồng ý, được tư vấn đầy đủ và không chịu bất kỳ áp lực nào. Các thỏa thuận giữa người mang thai hộ và cha mẹ dự kiến cần rõ ràng, nêu bật trách nhiệm và kỳ vọng của mỗi bên. Tuy nhiên, quyền tự quyết định về cơ thể của người mang thai hộ phải luôn được tôn trọng. Việc bóc lột người mang thai hộ bằng ép buộc hoặc lừa dối bị coi là hình thức buôn người và bị pháp luật xử lý.
Nguyên tắc tính tương xứng đòi hỏi lợi ích phải lớn hơn rủi ro. Mặc dù mang thai hộ mang lại lợi ích to lớn cho cha mẹ dự kiến, việc mang thai luôn tiềm ẩn rủi ro sức khỏe cho người mang thai hộ. Để giảm thiểu rủi ro, nên chuyển một phôi duy nhất và lựa chọn người mang thai hộ có sức khỏe tốt, lý tưởng là trong độ tuổi 25-40 và đã có con. Mang thai hộ không được xem là tương xứng nếu chỉ nhằm tạo điều kiện cho người phụ nữ có thể mang thai nhưng không muốn làm điều đó.
Cuối cùng, vấn đề công lý liên quan đến việc chống bóc lột và đảm bảo sự tiếp cận dịch vụ công bằng. Việc bồi thường cho người mang thai hộ phải đủ để bù đắp chi phí và gánh nặng, nhưng không được quá lớn để trở thành "sự lôi kéo không chính đáng" đối với những phụ nữ có hoàn cảnh khó khăn. Ngoài ra, chi phí cao và các rào cản pháp lý ở một số quốc gia đã tạo ra sự bất bình đẳng trong việc tiếp cận dịch vụ mang thai hộ.
Các nguyên tắc đạo đức và vấn đề cụ thể
 
Mang thai hộ đặt ra nhiều vấn đề đạo đức phức tạp, đặc biệt là liên quan đến mang thai hộ thương mại. Việc trả một khoản tiền lớn cho người mang thai hộ gây ra lo ngại về sự bóc lột phụ nữ có hoàn cảnh khó khăn, biến cơ thể họ thành công cụ sinh sản và thương mại hóa việc sinh nở. Để giải quyết vấn đề này, các thỏa thuận chỉ nên bao gồm hoàn trả chi phí và bồi thường hợp lý cho gánh nặng của người mang thai hộ, thay vì trả tiền như một động lực chính.
Nguyên tắc tôn trọng quyền tự chủ đòi hỏi người mang thai hộ phải có quyền quyết định cuối cùng về cơ thể mình. Mặc dù người mang thai hộ có nghĩa vụ đạo đức phải tuân thủ thỏa thuận, nhưng không thể ép buộc người mang thai hộ tiếp tục hoặc chấm dứt thai kỳ. Vấn đề này cũng liên quan đến phúc lợi của đứa trẻ. Trẻ sinh ra từ mang thai hộ phải được đảm bảo về sức khỏe, pháp lý và được cha mẹ dự kiến chịu trách nhiệm hoàn toàn, bất kể đứa trẻ có khuyết tật hay đa thai ngoài ý muốn.
Trong bối cảnh phức tạp này, vai trò của trung tâm y tế là rất quan trọng. Họ không có nghĩa vụ phải hợp tác, nhưng nếu tham gia, họ phải có trách nhiệm tư vấn toàn diện cho tất cả các bên, đảm bảo sự tự nguyện và sáng suốt. Cuối cùng, việc mang thai hộ trong gia đình đòi hỏi sự tư vấn cẩn thận để tránh áp lực đạo đức, trong khi mang thai hộ xuyên biên giới cần được giải quyết các vấn đề về pháp lý và nguy cơ bóc lột.
Khuyến nghị
Mang thai hộ phi thương mại là một lựa chọn khả thi khi cha mẹ dự kiến không thể mang thai. Tuy nhiên, việc này chỉ nên được xem xét trong những trường hợp đặc biệt: chỉ định y tế tuyệt đối (không có tử cung), chỉ định y tế tương đối (rủi ro sức khỏe nghiêm trọng), hoặc chỉ định phi y tế (như các cặp đôi đồng giới nam hoặc nam giới độc thân).
Để bảo vệ tất cả các bên, cần có các biện pháp và hướng dẫn rõ ràng:

1. Tư vấn độc lập: Người mang thai hộ và cha mẹ dự kiến nên được tư vấn riêng bởi các chuyên gia y tế và pháp lý độc lập.

2. Đánh giá sức khỏe: Người mang thai hộ phải đáp ứng các tiêu chuẩn y tế và tâm lý, có khả năng mang thai khỏe mạnh.

3. Hợp đồng rõ ràng: Cha mẹ dự kiến phải hiểu rằng người mang thai hộ có quyền đạo đức để đưa ra quyết định về thai kỳ của mình, kể cả khi điều đó trái với thỏa thuận ban đầu.

4. Chỉ chuyển một phôi: Để tránh rủi ro của đa thai, chỉ nên chuyển một phôi duy nhất.

5. Bồi thường phi thương mại: Việc thanh toán phải giới hạn ở việc hoàn trả chi phí hợp lý và bồi thường thu nhập bị mất, không phải là khoản tiền lớn để khuyến khích mang thai hộ.

6. Quy định pháp lý: Mang thai hộ xuyên biên giới mang theo rủi ro bị bóc lột và khó khăn trong việc xác lập quyền làm cha mẹ hợp pháp. Do đó, cần có các quy định quốc gia và quốc tế rõ ràng.

7. Yêu cầu đối với người mang thai hộ: Khuyến cáo mạnh mẽ rằng người mang thai hộ đã có ít nhất một con để đảm bảo họ có thể đưa ra quyết định sáng suốt.

Các phòng khám và nhà cung cấp dịch vụ ART có trách nhiệm đăng ký dữ liệu về mang thai hộ cho nghiên cứu khoa học. Tất cả các bên tham gia cần được thông báo về cam kết này. Cần tiếp tục đầu tư vào các nghiên cứu theo dõi để hiểu sâu hơn về tác động tâm lý của mang thai hộ đối với người mang thai hộ, cha mẹ dự kiến và gia đình của họ, đặc biệt là đối với trẻ em. Việc đưa mang thai hộ vào các sổ đăng ký quốc gia và quốc tế sẽ giúp thu thập dữ liệu cần thiết để cải thiện các hướng dẫn trong tương lai.

Tài liệu tham khảo: Writing Group on behalf of the ESHRE Ethics Committee, Francoise Shenfield, Basil Tarlatzis, Guiliana Baccino, Theofano Bounartzi, Lucy Frith, Guido Pennings, Veerle Provoost, Nathalie Vermeulen, Heidi Mertes, Ethical considerations on surrogacy, Human Reproduction, Volume 40, Issue 3, March 2025, Pages 420–425, https://doi.org/10.1093/humrep/deaf006