KS. CNSH. Nông Thị Hoài - Bệnh viện Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột
 
Căng thẳng tâm lý được xem là một yếu tố môi trường có thể ảnh hưởng đến chức năng sinh sản nam, tuy nhiên mối liên hệ cụ thể giữa mức độ căng thẳng nhận thức và hoạt động nội tiết sinh dục cũng như chất lượng tinh dịch vẫn còn nhiều tranh cãi. Trong bối cảnh đó, nghiên cứu được thực hiện nhằm đánh giá mối tương quan giữa mức độ căng thẳng nhận thức và các chỉ số chức năng tinh hoàn ở nam giới đang tham gia điều trị tại một trung tâm hỗ trợ sinh sản.

Nghiên cứu cắt ngang được tiến hành trên 378 nam giới có độ tuổi trung bình là 37 (± 5,3 tuổi) tại một cơ sở điều trị hiếm muộn ở Đan Mạch. Căng thẳng nhận thức được đo lường bằng thang điểm PSS-10 (Perceived Stress Scale), phản ánh mức độ căng thẳng mà đối tượng trải qua trong 4 tuần gần nhất. Cùng lúc đó, các mẫu tinh dịch và huyết thanh được thu thập để phân tích các chỉ số chức năng tinh hoàn bao gồm: thể tích tinh dịch, mật độ tinh trùng, tổng số tinh trùng, tỷ lệ di động, cùng với các hormone nội tiết sinh dục như testosterone toàn phần, estradiol, inhibin B, FSH, LH và SHBG. Mô hình hồi quy tuyến tính được sử dụng để đánh giá mối liên hệ giữa điểm PSS và các chỉ số trên, có điều chỉnh theo các yếu tố gây nhiễu tiềm năng như tuổi, chỉ số khối cơ thể (BMI), hút thuốc lá, thời gian kiêng xuất tinh và thời điểm lấy mẫu máu.

Kết quả phân tích cho thấy, mức độ căng thẳng nhận thức có liên quan nghịch đáng kể với nồng độ inhibin B và tỷ lệ inhibin B/FSH – những chỉ số quan trọng phản ánh khả năng sinh tinh của tinh hoàn. Cụ thể, mỗi 5 điểm tăng trên thang PSS tương ứng với mức giảm trung bình 6,6% nồng độ inhibin B và 11,4% tỷ lệ inhibin B/FSH. Ngược lại, không ghi nhận mối liên hệ có ý nghĩa thống kê giữa điểm PSS và các chỉ số tinh dịch như thể tích, mật độ hay khả năng di động của tinh trùng. Tương tự, mức độ căng thẳng nhận thức cũng không có ảnh hưởng rõ ràng đến nồng độ testosterone, estradiol hay LH trong huyết thanh.

Phân tích nhạy cảm và phân nhóm theo mức độ căng thẳng (thấp, trung bình, cao) cho thấy kết quả nhất quán, củng cố độ tin cậy của phát hiện chính. Mối liên hệ giữa căng thẳng nhận thức cao và giảm chức năng nội tiết của tinh hoàn – đặc biệt là hoạt động của tế bào Sertoli (sản sinh inhibin B) – có thể phản ánh sự tác động tiềm tàng của stress lên trục hạ đồi – tuyến yên – tinh hoàn. Dù chưa có bằng chứng trực tiếp về cơ chế sinh học, nhiều giả thuyết cho rằng hormone cortisol tăng do stress kéo dài có thể ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng nội tiết và sinh tinh.
Điểm đáng lưu ý là mặc dù không phát hiện mối liên quan giữa căng thẳng và các chỉ số tinh dịch, kết quả nghiên cứu không loại trừ khả năng ảnh hưởng sinh học của stress lên hệ sinh sản nam. Các chỉ số tinh dịch thường dao động lớn theo thời gian và chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố ngoài căng thẳng, trong khi inhibin B được xem là một chỉ dấu đáng tin cậy hơn về chức năng tế bào Sertoli và quá trình sinh tinh. Do đó, sự suy giảm inhibin B có thể là biểu hiện sớm của tổn thương chức năng tinh hoàn mà tinh dịch đồ chưa phản ánh được.
Nghiên cứu này đóng góp quan trọng vào việc làm sáng tỏ vai trò của yếu tố tâm lý trong y học sinh sản nam giới. Từ góc độ lâm sàng, kết quả cho thấy cần xem xét yếu tố căng thẳng như một biến số tiềm ẩn ảnh hưởng đến kết quả điều trị hiếm muộn, đồng thời gợi mở vai trò của các can thiệp quản lý stress như liệu pháp tâm lý, thiền định hoặc điều chỉnh lối sống trong quá trình hỗ trợ sinh sản.

Tuy nhiên, do thiết kế nghiên cứu cắt ngang, mối liên hệ nhân quả giữa stress và chức năng tinh hoàn chưa thể khẳng định. Các nghiên cứu dọc với quy mô lớn hơn và thiết kế theo thời gian là cần thiết để làm rõ cơ chế tác động cũng như xác định khả năng phục hồi chức năng sinh sản sau khi giảm thiểu căng thẳng.

Tóm lại, nghiên cứu cho thấy mức độ căng thẳng nhận thức cao có liên quan đến sự suy giảm chức năng nội tiết của tinh hoàn, cụ thể là nồng độ inhibin B và tỷ lệ inhibin B/FSH. Phát hiện này củng cố giả thuyết rằng yếu tố tâm lý có thể đóng vai trò quan trọng trong sinh lý sinh sản nam giới và cần được lồng ghép vào chiến lược điều trị toàn diện cho các cặp vợ chồng hiếm muộn.

Nguồn: Akshay G. Reddy, M.D.,Paige L. Williams, Ph.D., Irene Souter, M.D., Jennifer B. Ford,B.S.,eRamace Dadd, B.A.,Ramy Abou-Ghayda,M.D.,Russ Hauser,Jorge E. Chavarro, M.D., Lidia Mínguez-Alarcon, 2025. Perceived stress in relation to testicular function markers among men attending a fertility center

Từ khóa: khả năng sinh sản nam giới, căng thẳng nhận thức, thông số tinh dịch, hormone sinh sản