Táo bón là một vấn đề khá phổ biến khi mang thai. Các thai phụ có thể bị táo bón lần đầu hoặc quá trình mang thai sẽ làm nặng thêm các triệu chứng táo bón đã có của họ [1]. Tỷ lệ táo bón được báo cáo ở thai phụ dao động từ 11% đến 38% và xảy ra chủ yếu trong tam cá nguyệt thứ ba, các triệu chứng cũng có thể xuất hiện sớm từ tuần thứ 12 của thai kỳ [2].
 
Táo bón được định nghĩa là sự khó khăn trong việc thải phân do giảm nhu động ruột. Đặc điểm chủ yếu là phân cứng, thô, lổm nhổm, cảm giác thải phân không hết, và nhu động ruột không nhịp nhàng. Cơ chế bệnh của táo bón trong thai kỳ còn nhiều bàn cãi, với sự đóng góp của nhiều yếu tố và cơ chế chưa rõ ràng. Táo bón có thể là sự kết hợp của nhiều yếu tố bao gồm thay đổi nội tiết tố trong thai kỳ hoặc do sự thay đổi hoạt động sinh học cũng như thói quen ăn uống trong thai kỳ. Bên cạnh đó, khi thai phát triển về mặt kích thước, cũng tạo áp lực đè nén lên đường ruột của người mẹ, gây ra táo bón do tắc nghẽn [3].
 
Nguyên nhân gây táo bón khi mang thai?

Theo Hiệp hội sản phụ Hoa Kỳ (American Pregnancy Association - APA) một số yếu tố có thể gây táo bón khi mang thai như [4]:

• Hormone

Thay đổi nồng độ hormone và đặc biệt là sự tăng đột biến của progesterone, có thể góp phần làm chậm nhu động ruột. Progesterone là chất giúp giãn cơ trơn khi thai lớn dần. Nhưng progesterone cũng có tác dụng phụ ngoài ý muốn trên cơ ruột đó là gây táo bón. Nồng độ progesterone tăng cao sẽ gây ức chế motilin, một loại hormone kích thích nhu động cơ trơn của ruột.

• Chế độ ăn uống

Đối với nhiều thai phụ, các triệu chứng ốm nghén và giảm cảm giác thèm ăn có thể làm thay đổi thói quen ăn uống thông thường của họ. Hệ thống tiêu hóa chưa thích nghi với sự thay đổi và có thể phản ứng lại bằng cách gây táo bón và các tác dụng phụ khó chịu khác như cảm giác đầy hơi, chướng bụng, chuột rút và đau.

Bên cạnh đó, một chế độ ăn ít chất xơ và uống ít nước là một trong những nguyên nhân gây táo bón ở người bình thường cũng như ở thai phụ.

• Giảm vận động

Đối với một số phụ nữ, thai kỳ có thể gây buồn nôn, nôn ói, mệt mỏi, và những triệu chứng cơ năng khác có thể làm cho họ giảm vận động. Việc giảm vận động toàn cơ thể có thể dẫn đến giảm nhu động ruột gây ra táo bón.

• Căng thẳng

Quá trình học tập làm mẹ ban đầu sẽ rất thú vị, tuy nhiên nó cũng có thể gây ra căng thẳng. Trên thực tế, tất cả các loại căng thẳng, cả "xấu" (căng thẳng tiêu cực) và "tốt" (căng thẳng tích cực) đều tác động đến cơ thể theo cùng một cách.
Sự căng thẳng, lo lắng là bình thường và tự nhiên khi mang thai nhưng nó cũng có thể đưa cơ thể sang trạng thái “chiến đấu hay bỏ chạy” (fight or flight). Hiệp hội sản phụ Hoa Kỳ (APA) cho rằng căng thẳng dưới bất kỳ hình thức nào cũng có thể ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa thức ăn và sự di chuyển của thức ăn qua ruột, điều này có thể dẫn đến táo bón.

• Thực phẩm chức năng hoặc thuốc

Một trong những thực phẩm chức năng thai phụ thường dùng có thể gây táo bón là sắt. Các loại thuốc khác cũng có thể góp phần gây táo bón – vì vậy các thai phụ nên trao đổi với bác sĩ trước khi muốn bổ sung bất kì thực phẩm chức năng nào trong thai kỳ.

• Táo bón có thay đổi theo sự phát triển của thai?

Táo bón có thể thay đổi theo sự phát triển của thai. Điều này là do sự thay đổi nội tiết tố ở các giai đoạn khác nhau của thai kỳ và những thay đổi về thể chất. Ví dụ, toàn bộ cấu trúc ở bụng giãn ra và mở rộng khi thai nhi phát triển, dẫn đến tăng áp lực lên các cấu trúc và cơ quan trong ổ bụng, bao gồm ruột non, ruột già, trực tràng và bàng quang.

Những phương pháp điều trị có thể dùng để giảm táo bón trong thai kỳ

Táo bón trong thai kỳ có liên quan đến suy giảm chất lượng cuộc sống và gây lo lắng cho thai phụ cũng như các vấn đề về thể chất, một số trường hợp có thể bị trĩ. Có nhiều phương pháp điều trị được gợi ý như thuốc, bổ sung thêm các chất cần thiết hoặc điều chỉnh chế độ ăn uống [3].
Các biện pháp can thiệp không dùng thuốc như: thay đổi chế độ ăn uống, uống nước và tập thể dục được khuyến nghị đầu tiên, sau đó là các biện pháp can thiệp dược lý nếu các biện pháp can thiệp không dùng thuốc thất bại. Can thiệp dược lý bao gồm các loại thuốc từ các nhóm thuốc như: chất bôi trơn, chất tạo khối, thuốc nhuận tràng thẩm thấu, thuốc nhuận tràng kích thích, thuốc làm mềm phân, thuốc bơm trực tràng và thuốc dạng viên nén [3].
 
Phương pháp tự nhiên không dùng thuốc bao gồm:

• Tăng lượng chất xơ, nước và tập thể dục hàng ngày. APA khuyến nghị nên tập thể dục cường độ trung bình từ 20 đến 30 phút ít nhất ba lần mỗi tuần, ví dụ bơi lội hay đi bộ.
• Điều chỉnh liều lượng vitamin trước khi sinh. Trong một số trường hợp, có thể chuyển sang chế phẩm sắt khác hoặc dùng liều thấp hơn để giảm triệu chứng táo bón.

 
Có ba loại thuốc mà bác sĩ thường dùng khi bị táo bón mà không đáp ứng với các điều trị không dùng thuốc: thuốc làm mềm phân, thuốc nhuận tràng và chất tạo khối. Chất làm mềm phân thường được coi là an toàn để sử dụng trong thai kỳ.
Hãy luôn hỏi ý kiến của bác sĩ khi đã điều trị táo bón trong thai kỳ bằng các biện pháp tự nhiên hay thay đổi lối sống không hiệu quả, điều này là vì sự an toàn cho thai phụ và thai nhi.
 
Tài liệu tham khảo

1. Thukral C, Wolf JL. Therapy insight: Drugs for gastrointestinal disorders in pregnant women. Nat Clin Pract Gastroenterol Hepatol 2006;3:256-66.
 
2. Bols EM, Hendriks EJ, Berghmans BC, Baeten CG, NijhuisJG, de Bie RA. A systematic review of etiological factors for postpartum fecal incontinence. Acta Obstet Gynecol Scand 2010;89:302-14
 
3. Rungsiprakarn P, Laopaiboon M, Sangkomkamhang US, Lumbiganon P, Pratt JJ. Interventions for treating constipation in pregnancy. Cochrane Database of Systematic Reviews 2015, Issue 9. Art. No.: CD011448.
 
4. Constipation in pregnancy. https://americanpregnancy.org/pregnancy-health/constipation-during-pregnancy/
 

Từ khóa: Táo bón trong thai kỳ