CN. Phạm Diệp Vũ Khang – IVF Tâm Anh

Giới thiệu
Trầm cảm đang là nguyên nhân hàng đầu gây tàn tật trên toàn cầu, ảnh hưởng khoảng 280 triệu người và có xu hướng gia tăng, đặc biệt ở nhóm tuổi sinh sản. Sự gia tăng này, cùng với tác động của đại dịch COVID-19, đã dẫn đến việc sử dụng thuốc chống trầm cảm (Antidepressant - AD) ngày càng phổ biến. Các loại thuốc này, dù được kê đơn cho trầm cảm hay rối loạn lo âu, thường gây ra một mức độ rối loạn chức năng tình dục. Tuy nhiên, vai trò cụ thể của chúng trong khả năng sinh sản nam giới lại chưa được nghiên cứu kỹ lưỡng, chủ yếu dựa trên các mô hình động vật.
Trong số các AD, thuốc ức chế tái hấp thu serotonin chọn lọc (Serotonin Reuptake Inhibitors - SSRI) là loại được kê đơn rộng rãi nhất. Chúng được biết đến với khả năng ức chế tái hấp thu serotonin (5-HT) bằng cách chặn các chất vận chuyển của nó (5-HTT) và do đó tăng mức serotonin ngoại bào. Ở người, SSRI đã được liên kết với những tác động tiêu cực đến chất lượng tinh trùng và làm tăng stress oxy hóa. Ngoài ra, vì một số marker serotonergic như thụ thể 5-HT, 5-HTT, tryptophan hydroxylase và monoamine oxidase (chịu trách nhiệm tổng hợp và phân hủy 5-HT) đã được tìm thấy trong tinh trùng người, cho thấy serotonin có thể đóng vai trò trong sinh lý của tinh trùng và SSRI có thể ảnh hưởng đến chức năng của chúng. Với số lượng người trong độ tuổi sinh sản đang sử dụng AD ngày càng nhiều, và những người vô sinh thường có nguy cơ cao bị trầm cảm, việc cần thêm các nghiên cứu kiểm soát về tác động của AD, đặc biệt là SSRI, lên chức năng tinh trùng là vô cùng cấp thiết.
Nghiên cứu này được thực hiện nhằm đánh giá tác động của hai loại SSRI phổ biến nhất là sertraline (SERT) và fluoxetine (FLU) lên chức năng tinh trùng người.
Phương pháp
Nghiên cứu được thực hiện tại Đơn vị Y học Sinh sản Bệnh viện và Đại học Coimbra, Bồ Đào Nha. Các mẫu tinh trùng bình thường được sử dụng trong nghiên cứu, trong đó 13 mẫu được tiếp xúc với FLU và 11 mẫu tiếp xúc với SERT. Tác động được đánh giá ngay lập túc (0h), 3h và 24h. Trong nghiên cứu này, các nồng độ được chọn dựa trên các giá trị được tìm thấy trong tài liệu về mức FLU trong máu (387,94–1,62 μmol/l) và tinh dịch (23,28–96,98 nmol/l), cũng như nồng độ 10 μmol/l được sử dụng trong một nghiên cứu trước đó. Đối với SERT, tài liệu có sẵn ít hơn, do đó, các nồng độ tương tự đã được áp dụng. Liều siêu dược lý 50 μmol/l được chọn làm đối chứng dương lớn cho cả hai loại thuốc.
Kết quả
Khả năng di động và sức sống
Khả năng vận động tiến tới giảm dần với nồng độ FLU tăng (P < 0,05); tuy nhiên, tổng di động (tiến tới + tại chỗ) thay đổi không đáng kể, ít nhất ở các nồng độ thấp hơn (P > 0,05), cho thấy rằng thuốc chống trầm cảm này không làm bất động tinh trùng mà làm cho chúng không tiến tới. Tuy nhiên, ở liều cao (10 μmol/l và 50 μmol/l), có sự giảm đáng kể trong tổng di động, đặc biệt ở 50 μmol/l.
Đối với SERT, kết quả cho thấy ảnh hưởng ít rõ rệt hơn lên khả năng di động tiến tới. Trong trường hợp này, sự giảm sút được quan sát ở tất cả các thời điểm so với nhóm đối chứng DMSO, nhưng chỉ có ý nghĩa thống kê ở các nồng độ cao hơn (P < 0.05 với 10 µmol/l và P < 0.0001 với 50 µmol/l). Tổng khả năng di động chỉ bị ảnh hưởng ở nồng độ 50 µmol/l, chất đối chứng dương tính (P < 0.01 tại thời điểm 0 giờ và P < 0.001 tại 3 giờ và 24 giờ), và sự giảm sút này đi kèm với giảm khả năng sống của tinh trùng (P < 0.01 tại 0 giờ và P < 0.0001 tại 3 giờ và 24 giờ).
Điện thế màng ty thể (MMP)
Ở nhóm tiếp xúc với FLU, MMP giảm nhưng sau 24 giờ tiếp xúc ở nồng độ 10 μmol/l (P < 0,05) và 50 μmol/l (P = 0,001). Ngược lại, ở nhóm SERT, MMP giảm ở tất cả các thời điểm nhưng chủ yếu ở liều cao nhất (50 μmol/l).
Sản xuất ROS tế bào và tính toàn vẹn Chromatin
Kết quả cho thấy FLU chỉ dẫn đến sự gia tăng ROS tế bào ở nồng độ 10 μmol/l và 50 μmol/l. SERT cho thấy kết quả tương tự, ảnh hưởng đến sản xuất ROS chủ yếu ở 10 μmol/l và 50 μmol/l ở tất cả các thời điểm.
Về tính toàn vẹn chromatin/DNA, không có sự khác biệt khi tiếp xúc với FLU và SERT trong nghiên cứu này.
Sự trưởng thành chức năng và trạng thái acrosome
Tiếp xúc 3h với 1 μmol/l FLU làm giảm đáng kể tỷ lệ tinh trùng trưởng thành khi so sánh với đối chứng (P < 0,05), không có ý nghĩa thống kê sau 24h tiếp xúc (P > 0,05). Ngược lại, tỷ lệ tinh trùng trưởng thành tăng sau 3h và 24h tiếp xúc với 10 μmol/l SERT, cũng như sau 3h tiếp xúc với đối chứng dương (50 μmol/l).
Tiếp xúc với SERT làm giảm đáng kể tinh trùng có acrosome nguyên vẹn ở 1 μmol/l và 50 μmol/l. Ngược lại, tất cả các nồng độ FLU không có sự khác biệt nào ở tất cả các thời điểm.
Thảo luận
Nghiên cứu này cho thấy thuốc chống trầm cảm FLU gây ảnh hưởng tiêu cực đến tinh trùng rõ rệt hơn SERT, đặc biệt ở nồng độ thấp gần với liều điều trị. FLU làm giảm khả năng di động của tinh trùng, trong khi SERT làm giảm số lượng tinh trùng có thể cực đầu nguyên vẹn, từ đó có thể gây phản ứng cực đầu sớm, ảnh hưởng đến khả năng thụ tinh.
Tuy nghiên cứu chỉ thực hiện trong điều kiện in vitro và trong 24 giờ, không phản ánh được toàn bộ tác động của việc dùng thuốc lâu dài trong thực tế lâm sàng, nó vẫn cho phép đánh giá ảnh hưởng tức thời của các thuốc này ở nồng độ sinh học thực tế, dựa trên dữ liệu có trong máu và tinh dịch.
Tinh trùng có thể tồn tại đến 7 ngày trong đường sinh dục nữ, do đó, ngay cả nồng độ thấp của thuốc cũng có thể tích lũy và gây hại theo thời gian – điều này đặc biệt đáng lo với FLU. Vì vậy, nam giới sử dụng các thuốc này lâu dài có thể đối mặt với nguy cơ suy giảm khả năng sinh sản, ngay cả khi không có triệu chứng rõ ràng.

Tài liệu tham khảo: Santos, R. A., Sousa, A. P., Almeida-Santos, T., Ramalho-Santos, J., & Tavares, R. S. (2025). In vitro effects of antidepressants on human sperm function. Asian journal of andrology, 27(1), 30–36. https://doi.org/10.4103/aja202459