CNSH. PHAN THỊ NGỌC LINH – IVFMD TÂN BÌNH

GIỚI THIỆU
FSH là một hormone glycoprotein do các tế bào hướng sinh dục ở thuỳ trước tuyến yên tiết ra. FSH gắn vào thụ thể FSHR (thuộc họ thụ thể bắt cặp với protein G), kích hoạt hàng loạt tín hiệu sinh hóa trong tế bào hạt. FSH thúc đẩy tổng hợp hormone steroid, tăng sinh và sống sót của tế bào, cũng như biểu hiện thụ thể LH. Tế bào hạt tiếp nhận đáp ứng với FSH từ giai đoạn nang sơ cấp dẫn đến phân chia nhanh chóng và hình thành khoang nang. Các tế bào hạt sau đó phân hóa thành hai nhóm chức năng khác nhau là cGCs (cumulus cells) có vai trò bao quanh và kết nối trực tiếp với noãn qua các liên kết khe, và mGCs (mural cells) có vai trò lót thành nang noãn.
cGCs và mGCs không chỉ khác nhau về chức năng mà còn phản ứng khác nhau với hormone. Ví dụ, thụ thể estrogen biểu hiện khác nhau giữa hai loại tế bào ở cả chuột và người. Đồng thời, cGCs và mGCs có tốc độ tăng sinh khác nhau khi được kích thích bằng FSH. Tuy nhiên, một số nghiên cứu gần đây đã đặt ra nghi ngờ về độc tính của FSH liều cao đối với noãn và được gọi là giả thuyết “FSH gây độc noãn” (FSH Ootoxicity). Ví dụ, FSH cao làm giãn sớm cụm tế bào cumulus ở chuột, ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng bảo vệ noãn. Một nghiên cứu khác cho thấy FSH có thể gây sai lệch thoi phân bào ở noãn chuột lớn tuổi. Những dữ liệu này cho thấy rằng FSH liều cao, dù là nội sinh hay ngoại sinh cũng có thể ảnh hưởng bất lợi đến kết quả hỗ trợ sinh sản, song cơ chế vẫn chưa rõ.
Một cơ chế tiềm năng là sự sinh quá mức các loại oxy phản ứng (ROS) trong tế bào hạt, do FSH kích thích quá trình trao đổi chất, đòi hỏi nhiều ATP đồng thời tạo ROS. Tuy nhiên, ROS không luôn gây hại, ở mức phù hợp, ROS đóng vai trò như phân tử tín hiệu cần thiết cho phát triển nang, trưởng thành noãn và rụng trứng. Nhưng nếu vượt quá khả năng chống oxy hóa của tế bào, ROS có thể gây tổn thương DNA, lipid, protein và ảnh hưởng đến khả năng sinh sản. Một số bằng chứng trước đây về ROS do FSH gây ra lại cho kết quả không thống nhất, một nghiên cứu thấy FSH làm tăng ROS ở tế bào hạt chuột; trong khi nghiên cứu khác lại thấy FSH có thể bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do ROS bằng cách ức chế mitophagy. Những dữ liệu này cho thấy vai trò của FSH trong điều hòa ROS còn nhiều mâu thuẫn và cần thêm nghiên cứu. Một trong những thách thức là ROS rất khó đo trực tiếp vì có thời gian tồn tại ngắn và nồng độ thấp. Vì vậy, nghiên cứu này nhằm trả lời câu hỏi nghiên cứu: “Liệu hormone FSH có gây ra sự hình thành các gốc tự do kèm theo tổn thương oxy hóa đáng kể trong các tế bào hạt cumulus (cGCs) và tế bào hạt mural (mGCs) ở người không?”

PHƯƠNG PHÁP:
Nghiên cứu được tiến hành tại Khoa Y học sinh sản, Trung tâm Y tế Đại học Groningen (UMCG), Hà Lan, trong khoảng thời gian từ tháng 3 năm 2023 đến tháng 11 năm 2024. Tế bào cGCs và mGCs được tách và nuôi cấy vào ngày chọc hút noãn (36 giờ sau tiêm hCG). FSH tái tổ hợp được sử dụng ở ba nồng độ: sinh lý (6 mIU/ml), siêu sinh lý (60 và 600 mIU/ml), với 4 mẫu cho mỗi nhóm. Sử dụng kỹ thuật từ cảm lượng tử (quantum sensing) để phát hiện gốc tự do trong tế bào bằng các hạt kim cương nano huỳnh quang (FND) định vị ở bào tương và ty thể. Phân tích chức năng ty thể và tổn thương oxy hóa lên DNA/RNA, lipid, và protein sau xử lý FSH.

• Tiêu chí chọn mẫu: Phụ nữ trong độ tuổi 20–35, có ít nhất 3 nang noãn ≥18 mm vào ngày tiêm hCG, và đang thực hiện ICSI.

• Tiêu chí loại trừ: Bất thường nhiễm sắc thể hoặc có ứ dịch vòi trứng.

KẾT QUẢ
FSH làm tăng nồng độ ROS ở cả bào tương và ty thể trong cGCs và mGCs (P<0.01), với mức tăng lớn hơn trong ty thể. Ở nồng độ cao (supraphysiological), sự thay đổi gốc tự do lớn hơn trong cGCs so với mGCs. FSH còn làm tăng hô hấp cơ bản và sản xuất ATP (P<0.01 với cGCs; P<0.05 với mGCs). Tuy nhiên, không phát hiện tổn thương oxy hóa rõ rệt ngoại trừ peroxy hóa lipid trong nhóm 600 mIU/ml (P<0.05).

THẢO LUẬN
Kết quả cho thấy sự tạo ROS xảy ra khác biệt giữa các bào quan, trong đó ty thể là nguồn sinh chính, đặc biệt dưới tác động của FSH. Mặc dù cả cGC và mGC đều phản ứng tương tự ở liều FSH sinh lý, cGC cho thấy hoạt động phosphoryl hóa oxy hóa (OXPHOS) mạnh hơn và tạo nhiều ROS hơn ở liều FSH siêu sinh lý. Sự gia tăng ROS này không gây ra tổn thương oxy hóa rõ rệt lên DNA, protein hoặc lipid, ngoại trừ hiện tượng peroxy hóa lipid nhẹ ở liều FSH rất cao (600 mIU/ml). Điều này cho thấy hệ thống chống oxy hóa nội bào, đặc biệt là SOD2 và GPx trong ty thể, vẫn đủ khả năng trung hòa ROS trong phần lớn điều kiện thí nghiệm. Kết quả này cũng cho thấy vai trò của ROS như chất truyền tín hiệu oxi hóa khử hơn là yếu tố gây stress. Công nghệ relaxometry cho phép theo dõi sự thay đổi gốc tự do tại ty thể theo thời gian thực, điều mà các phương pháp huỳnh quang truyền thống không đáp ứng được. Việc sử dụng tế bào người thay vì mô hình chuột giúp tăng tính ứng dụng lâm sàng. Tuy nhiên, nghiên cứu còn một số hạn chế như sự đa dạng sinh học giữa các mẫu bệnh nhân, thời gian xử lý FSH ngắn, và chưa đánh giá trực tiếp tác động lên noãn.

KẾT LUẬN
Giả thuyết “FSH gây độc noãn” dường như không thông qua cơ chế ROS tại tế bào hạt người, dù cần thêm nghiên cứu trên phức hợp cumulus–noãn để làm rõ khả năng truyền ROS từ GCs sang noãn.