Hiện nay, tình trạng vô sinh, hiếm muộn ngày càng gia tăng. Để giải quyết cho các trường hợp này, thụ tinh trong ống nghiệm là lựa chọn hàng đầu cho các cặp vợ chồng. Tuy nhiên, đây là con đường cứu cánh cuối cùng để giúp đỡ các bệnh nhân mong muốn có con. Vậy còn con đường nào khác giúp hỗ trợ sức khỏe sinh sản và tăng cơ hội có thai tự nhiên cho các bệnh nhân vô sinh hiếm muộn?. Con đường trước tiên là cải thiện lối sống hằng ngày, bởi vì lối sống là một trong những yếu tố được chứng minh có ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản của nam và nữ giới như: ăn uống, thể dục thể thao, giải trí…

THỰC PHẨM

Thực phẩm là nguồn cung cấp dinh dưỡng thiết yếu trong đời sống hàng ngày. Nhưng ăn gì và chế độ ăn như thế nào để tốt cho sức khỏe sinh sản là điều mà nhiều người quan tâm. Một số nghiên cứu cho thấy chế độ ăn uống là những nguyên nhân tác động mạnh đến mang thai. Chế độ ăn khoa học sẽ cải thiện khả năng sinh sản của các cặp vợ chồng hiếm muộn. Dưới đây là thống kê một số nguồn thực phẩm có vai trò quan trọng và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe sinh sản nam và nữ giới:

·                    Omega -3, nguồn acid béo thiết yếu cho cơ thể và liên quan đến chức năng sinh sản. Omega -3 ảnh hưởng đến khả năng vận động và hình thái của tinh trùng. Nghiên cứu của Belluzzi và cộng sự (2019) đã đưa ra rằng những người đàn ông tiêu thụ lượng lớn dầu cá có sự gia tăng ham muốn tình dục cao hơn và giảm thời gian mang thai [1]. Tuy nhiên, một số loại cá và động vật có vỏ có thể chứa hàm lượng Methylmercury (thủy ngân) gây ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản nam giới như giảm số lượng, chất lượng tinh trùng, tăng bất thường đuôi,… nhưng vấn đề này còn nhiều tranh cãi [2]. Nhìn chung, việc cung cấp các loại hải sản như cá, tôm, cua, mực… có nhiều vai trò quan trọng. Hải sản có thể giúp tăng tần suất giao hợp, tăng số lượng và chất lượng tinh trùng, cải thiện chất lượng noãn và gia tăng rụng trứng. Nghiên cứu trên tạp chí ICEM của Mỹ, cặp vợ chồng ăn hải sản ít nhất 2 bữa/ tuần, có tần suất giao hợp cao hơn và dễ có thai hơn các cặp ít ăn hải sản. 92% các cặp vợ chồng ăn hải sản nhiều, có thai trong một năm đầu, trong khi chỉ có 72% các cặp vợ chồng ít ăn hải sản đậu thai trong năm đầu theo dõi. Vì vậy, các bác sĩ tư vấn nên khuyên các cặp vợ chồng muốn có con ăn nhiều hải sản để tăng cơ hội có thai và có thai sớm hơn.

·                    Bên cạnh nguồn hải sản, rau xanh và các loại trái cây cũng cung cấp nhiều vai trò quan trọng. Nghiên cứu của tác giả Harris và cộng sự đã cho kết luận những người phụ nữ sử dụng hơn một khẩu phần ăn trái cây họ cam chanh hàng ngày có nguy cơ lạc nội mạc tử cung thấp hơn 22% so với những người không ăn khẩu phần như vậy [3]. Các chất dinh dưỡng trong rau củ chứa beta-cryptoxanthin, có liên quan đến nguy cơ lạc nội mạc tử cung thấp hơn các nhóm thực phẩm khác. Như vậy, nguồn vitamin từ thực phẩm hàng ngày có ảnh hưởng nhiều đến chức năng sinh sản của phụ nữ. Tuy nhiên, nếu  nguồn rau xanh chứa dư lượng bảo vệ thuốc thực vật cao sẽ gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe sinh sản ở nam giới, với số lượng tinh trùng ít hơn và chất lượng tinh trùng kém hơn [4]. Vì vậy cần có chế độ ăn uống an toàn, lựa chọn thực phẩm giảm thiểu trữ lượng chất bảo vệ thực vật để tránh ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản. Sản phẩm từ họ đậu như có nguồn gốc từ đậu nành: isoflavone là chất polyphenolic, có trong đậu nành và có thể liên kết với các thụ thể estrogen trong cơ thể. Các nghiên cứu cho thấy nồng độ isoflavone cao trong cơ thể liên quan đến các chỉ số tinh trùng như mật độ thấp, độ di động giảm và những người nam vô sinh có chỉ số isoflavone cao hơn người bình thường. Nghiên cứu khác cho thấy đậu nành không liên quan đến tỷ lệ trẻ sinh sống của bệnh nhân thụ tinh trong ống nghiệm [2].

·                    Các chất vi lượng cũng có vai trò quan trọng trong việc duy trì các hoạt động sinh lý bình thường ở người như hoạt động tạo hormone sinh dục hay quá trình sinh tinh. Việc thiếu hoặc thừa các chất này ảnh hưởng đến khả năng sinh sản và rối loạn nội tiết ở nam giới. Chế độ ăn nhiều iot và kẽm không ảnh hưởng đến sức khỏe nam giới, chế độ ăn nhiều sắt có thể làm giảm mật độ tinh trùng và khả năng di động nhưng không ảnh hưởng đến nồng độ hormone sinh dục ở nam giới trẻ tuổi [5].

·                    Ngoài ra, một loại thực phẩm khác cũng được sử dụng phổ biến hiện nay là cà phê. Vào những năm 1980, một số tác giả cho rằng dùng caffein liều cao trong thai kỳ gia tăng nguy cơ sẩy thai. Tuy nhiên một số nghiên cứu gần đây, sử dụng cà phê hàng ngày với một lượng thích hợp trong chu kỳ sinh sản đầu tiên có cơ hội cho trẻ sinh sống cao hơn. Nghiên cứu của các nhà khoa học tại Đan Mạch năm 2019 đưa ra rằng sử dụng cà phê hàng ngày giúp phụ nữ điều trị thành công vô sinh [6]. Tuy nhiên vấn đề này cũng cần nghiên cứu thêm trong tương lai vì đây được coi là một chất kích thích.

·                    Một vấn đề lưu ý khác là sử dụng thức ăn nhanh. Ngày nay nhu cầu cuộc sống tăng cao, hầu hết con người làm việc và không có nhiều thời gian chăm sóc bản thân, vì vậy thức ăn nhanh là nguồn thức ăn được lựa chọn hàng đầu. Thức ăn nhanh chứa lượng chất béo bão hòa rất cao, trong khi đó chất béo bão hòa chiếm 79% thành phần acid béo cấu tạo nên noãn ở bệnh nhân tiến hành IVF. Nồng độ cao chất béo bão hòa liên quan đến việc giảm số lượng noãn trưởng thành. Do đó đây là nguyên nhân chính dẫn đến việc giảm khả năng sinh sản ở bệnh nhân tiêu thụ quá nhiều thức ăn nhanh và ít thực phẩm tốt cho sức khỏe [7].
 
THỂ DỤC THỂ THAO

Ngoài việc cung cấp chất dinh dưỡng thiết yếu hàng ngày cho cơ thể khỏe mạnh, thể dục thể thao cũng đóng góp vai trò quan trọng trong hỗ trợ cải thiện sức khỏe cho con người, đặc biệt ở các bệnh nhân hiếm muộn. Những người từ 19-64 tuổi được khuyến cáo tập thể dục mỗi tuần ít nhất 150 phút với các hoạt động thể chất vừa phải là đã đủ để duy trì một sức khoẻ tốt mà không bị gắng sức quá mức. Yoga là phương pháp y học kết hợp với các bài tập thiền và tập thở. Yoga giúp giảm mức độ sai hỏng DNA tinh trùng và giúp cho sự biểu hiện gen được diễn ra bình thường. Điều này có thể giúp cải thiện kết quả thai của bệnh nhân và cải thiện sức khỏe của những đứa trẻ sinh ra. Việc thực hành yoga hằng ngày cũng giúp giảm căng thẳng ở các phụ nữ hiếm muộn và nên thực hiện trước khi điều trị hiếm muộn [8][9].

YẾU TỐ XUNG QUANH

·                    Hiện nay, thiết bị di động được sử dụng khá phổ biến trong cuộc sống để phục vụ các nhu cầu của con người, tuy nhiên bức xạ điện từ các thiết bị này cũng ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe sinh sản. Sóng điện thoại gây ra các stress oxy hóa, thay đổi hoạt động chống oxy hóa trong cơ thể. Trong đó, tinh trùng cực kỳ nhạy cảm với các stress oxy hóa, các gốc tự do nội bào có thể gây ảnh hưởng đến màng tinh trùng dẫn đến vô sinh. Nhiệt độ từ sóng điện từ cũng có thể ảnh hưởng đến DNA ty thể của tinh trùng ở mào tinh hoàn. Đa phần các nghiên cứu đều cho thấy bức xạ di động có thể ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng tinh trùng ở nam giới như  giảm số lượng tinh trùng, độ di động, khả năng sống của tinh trùng. Vì vậy cần giảm thiểu việc sử dụng các sóng điện tử và giảm tiếp xúc với các thiết bị này tối thiểu nhất [10].

·                    Ô nhiễm không khí xung quanh cũng là yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe con người, đặc biệt là ảnh hưởng đến phụ nữ mang thai. Một số nghiên cứu cho rằng tiếp xúc với các chất ô nhiễm trong không khí như các hạt mịn có thể gây stress oxy hóa và marker viêm hệ thống có khả năng làm tổn thương và vượt qua hàng rào máu mẹ - bào thai, làm xáo trộn tăng trưởng và phát triển của bào thai. Như vậy, ô nhiễm không khí là một nguy cơ dẫn đến sẩy thai và phụ nữ mang thai cần tránh các hoạt động ngoài trời khi chất lượng không khí kém [11]. Ngoài ra, một số nghiên cứu còn cho rằng ô nhiễm không khí ngoài trời có thể ảnh hưởng đến chất lượng tinh dịch, đặc biệt là sự phân mảnh DNA tinh trùng và hình thái tinh trùng, từ đó ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của nam giới [12].

·                    Bên cạnh đó, khói thuốc lá cũng là yếu tố cần quan tâm, vì nó tác động lên các hormon sinh sản, ảnh hưởng quá trình sinh noãn, sự làm tổ của phôi và nội mạc tử cung. Điều này làm giảm khả năng mang thai ở phụ nữ. Đối với các trường hợp giảm độ tuổi mãn kinh, nguyên nhân là do độc tố của thuốc lá làm giảm sự tuần hoàn estrogen bằng con đường ức chế tổng hợp estrogen và con đường phá hủy nội tiết tố này. Đây là một bằng chứng về tác hại của thuốc lá để mọi người chú ý hơn nữa đến sự ảnh hưởng của thuốc lá cho người sử dụng cũng như người thân trong gia đình [13].
 
Như vậy, có rất nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản ở con người mà chúng ta cần quan tâm. Bài tóm tắt trên đã nêu lên một số yếu tố cơ bản liên quan trực tiếp đến sức khỏe sinh sản nam và nữ giới. Bản thân mỗi cá nhân trước và trong độ tuổi sinh sản cần có chế độ ăn uống, nghỉ ngơi hợp lý, hạn chế việc sử dụng các chất kích thích cũng như sử dụng nhiều các thiết bị mang bức xạ điện tử để đảm bảo một sức khỏe sinh sản tốt nhất. Ngoài ra, các bệnh nhân hiếm muộn trong giai đoạn điều trị thụ tinh trong ống nghiệm cũng cần quan tâm nhiều đến sức khỏe, tâm lý và môi trường xung quanh để có một chu kỳ điều trị hiệu quả, an toàn.

Tài liệu tham khảo

[1]      A. Lass and A. Belluzzi, “Omega-3 polyunsaturated fatty acids and IVF treatment.,” Reprod. Biomed. Online, vol. 38, no. 1, pp. 95–99, Jan. 2019.
[2]      F. L. Nassan, J. E. Chavarro, and C. Tanrikut, “Diet and men’s fertility: does diet affect sperm quality?,” Fertility and Sterility. 2018.
[3]      H. R. Harris, A. C. Eke, J. E. Chavarro, and S. A. Missmer, “Fruit and vegetable consumption and risk of endometriosis,” Hum. Reprod., 2018.
[4]      Y. H. Chiu et al., “Fruit and vegetable intake and their pesticide residues in relation to semen quality among men from a fertility clinic,” Hum. Reprod., vol. 30, no. 6, pp. 1342–1351, 2015.
[5]      E. Adoamnei, J. Mendiola, M. Moñino-García, J. J. López-Espín, E. M. Navarrete-Muñoz, and A. M. Torres-Cantero, “Dietary intake of trace elements and semen quality and reproductive hormone levels in young men: relationship with fertility,” Rev. Int. Androl., 2019.
[6]      J. Lyngsø, U. S. Kesmodel, B. Bay, H. J. Ingerslev, A. M. Nybo Andersen, and C. H. Ramlau-Hansen, “Impact of female daily coffee consumption on successful fertility treatment: a Danish cohort study,” Fertil. Steril., 2019.
[7]      J. A. Grieger et al., “Pre-pregnancy fast food and fruit intake is associated with time to pregnancy,” Hum. Reprod., 2018.
[8]      B. Hajizadeh Maleki and B. Tartibian, “Resistance exercise modulates male factor infertility through anti-inflammatory and antioxidative mechanisms in infertile men: A RCT,” Life Sci., 2018.
[9]      D. V., K. M., D. D., M. N., S. N., and D. V., “Yoga and meditation: Impact on dysregulated sperm transcripts in recurrent pregnancy loss,” Andrology, 2018.
[10]   M. El-Hamd and S. Aboeldahab, “Cell phone and male infertility: An update,” J. Integr. Nephrol. Androl., 2018.
[11]   S. Ha et al., “Ambient air pollution and the risk of pregnancy loss: a prospective cohort study,” Fertil. Steril., vol. 109, no. 1, pp. 148–153, 2018.
[12]   R. Lafuente, N. García-Blàquez, B. Jacquemin, and M. A. Checa, “Outdoor air pollution and sperm quality,” Fertil. Steril., vol. 106, no. 4, pp. 880–896, 2016.
[13]   A. Hyland et al., “Associations between lifetime tobacco exposure with infertility and age at natural menopause: the Women’s Health Initiative Observational Study,” Tob. Control, vol. 25, p. tobaccocontrol-2015, Dec. 2015.

Từ khóa: Chăm sóc và cải thiện sức khỏe sinh