Tổng quan
Với tốc độ công nghiệp hóa ngày càng tăng, thế giới hiện đã bước vào kỷ nguyên phụ thuộc mạnh mẽ vào vật liệu nhựa. Sản lượng nhựa toàn cầu năm 2022 ước tính đạt khoảng 390 triệu tấn và có thể tăng gấp 10 lần vào năm 2025. Vi nhựa (microplastics -  MP; kích thước từ 1μM đến 5mM) và nano nhựa (nanoplastics - NP; kích thước từ 1nM đến 1μM) được hình thành từ sự biến dạng của các polymer - sản phẩm của công nghiệp nhựa. Một người phụ nữ có thể tiếp xúc trung bình 258 hạt MP mỗi ngày. Vi nhựa đã được báo cáo gây ra nhiều rủi ro sinh học và tác động mạnh mẽ lên hệ thống sinh sản của người.

Vi nhựa và sức khỏe sinh sản nam giới
Nghiên cứu đoàn hệ tiến cứu của Kong, Feifei và cộng sự (2025) thực hiện tại Đơn vị Hỗ trợ sinh sản, Bệnh viện Sir Run Run Shaw, Trường Đại học Y Chiết Giang đã thực hiện khảo sát sự phân bố của các hạt vi nhựa trong dịch nang (follicular fluid - FF) và tinh tương (seminal plasma-SP). Đây là nghiên cứu mở đầu nhằm cung cấp dữ liệu nền tảng cho việc đánh giá tác động tiềm ẩn của vi nhựa lên khả năng sinh sản. Nghiên cứu được thực hiện trên 51 cặp vợ chồng, với kết quả phân tích 51 mẫu SP từ người chồng cho thấy tỉ lệ phát hiện polyethylene (PE) là 100%, polyvinyl chloride (PVC) là 98% và polypropylene (PP) là 17,6% với nồng độ trung bình lần lượt là 3,02 ± 1,64 μg/g; 2,67 ± 2,20 μg/g và 0,08 ± 1,10 μg/g. 
Trong nghiên cứu của Hou, Baolian và cộng sự (2021), 40 chuột đực được chia thành 4 nhóm: nhóm 1, 2, 3 phơi nhiễm polystyrene microplastics (PS-MPS) qua nước uống với liều lượng lần lượt 100 µg/L, 1000µg/L, và 10 mg/L; nhóm đối chứng không bổ sung PS-MPS. Kết quả cho thấy:

• Tỉ lệ tinh trùng sống trong mào tinh thấp hơn đáng kể ở các nhóm phơi nhiễm PS-MPS so với nhóm đối chứng (p < 0,05).

• Tỉ lệ tinh trùng bất thường về hình thái ở nhóm 1 và nhóm 2 cao hơn so với nhóm đối chứng (p < 0,05).

• Phân tích mô học tinh hoàn cho thấy tổn thương tế bào mầm, xuất hiện hiện tượng pyknosis và vỡ nhân. 

• Ghi nhận tăng biểu hiện các gen liên quan đến phản ứng viêm (NF-κBp65, p-NF-κBp65, Interleukin-1 β (IL-1β), IL-6 và yếu tố hoại tử khối u alpha (Tumor Necrosis Factor alpha- TNFα), cùng với sự xuất hiện của apoptosis.

Nhiều nghiên cứu cho thấy vi nhựa có những tác động tiêu cực đến sức khỏe sinh sản nam giới như:

• Gây rối loạn chức năng sinh sản và thay đổi các thông số sinh hóa, sinh tinh và mô học.

• Sự rối loạn quá trình sinh tinh, giảm nồng độ testosterone - hormone quan trọng để duy trì chức năng sinh sản của nam giới và các đặc điểm sinh dục thứ cấp.

• Tình trạng stress oxy hóa và phản ứng viêm, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng tinh trùng và sức khỏe tinh hoàn. 

Vi nhựa và sức khoẻ sinh sản ở nữ
Nghiên cứu đoàn hệ tiến cứu của Kong, Feifei và cộng sự (2025) tiến hành phân tích 51 mẫu dịch nang, ghi nhận tỉ lệ phát hiện PE và PVC đều đạt 100%, với nồng độ lần lượt là 1,21 ± 1,08 μg/g và 1,85 ± 1,11 μg/g. PS chỉ được phát hiện trong 1 mẫu, với nồng độ 1,45 μg/g.
E2 chủ yếu được tiết ra bởi các tế bào hạt buồng trứng. Nhóm tác giả đã đưa ra giả thuyết rằng sự hiện diện của PE và PVC có thể gây ảnh hưởng bất lợi đến tế bào hạt của buồng trứng. Các nghiên cứu trước đây trên mô hình tế bào chuột cho thấy vi nhựa có khả năng gây stress oxy hóa, làm tăng apoptosis của tế bào hạt, ngưng chu kỳ tế bào và làm chậm sự phát triển của noãn. Ngoài ra, người ta nghi ngờ rằng các hạt nano (ví dụ: niken, vàng và cacbon đen) có liên quan đến sự tăng hoạt động apoptosis trong các tế bào hạt, phá vỡ chức năng của tế bào hạt, làm giảm nồng độ estradiol (E2), từ đó có thể làm suy yếu quá trình trưởng thành và thụ tinh của trứng.
Ảnh hưởng của vi nhựa đến kết quả hỗ trợ sinh sản - từ chuột đến người
Nghiên cứu đoàn hệ tiến cứu của Kong, Feifei và cộng sự (2025) thực hiện trên 51 cặp vợ chồng thực hiện IVF cổ điển nhằm đánh giá tác động của vi nhựa đến kết quả hỗ trợ sinh sản. 
Các mẫu dịch nang và tinh tương được phân loại vào 3 nhóm (T1, T2, T3) dựa trên nồng độ phát hiện PE và PVC, trong đó T1: nồng độ thấp nhất, T3: nồng độ cao nhất. Kết quả cho thấy:

• Tỉ lệ thụ tinh ở nhóm T2 và T3 thấp hơn đáng kể so với nhóm T1 (lần lượt p = 0,0003 và p = 0,007).

• Tỉ lệ phôi có khả năng sử dụng ở nhóm T3 thấp hơn đáng kể so với nhóm T1 (p = 0,014).

• Tỉ lệ 2PN ở T2 và T3 trong nhóm FFPE và nhóm FFPVC thấp hơn đáng kể so với T1.

Nghiên cứu của Wang, Qiaoling và cộng sự (2025) đánh giá ảnh hưởng của PE đối với chất lượng noãn và tỉ lệ thụ tinh ở chuột bị phơi nhiễm PE (20mg/kg) cho kết quả:

• Tỉ lệ phôi giai đoạn 2 tế bào giảm đáng kể ở nhóm tiếp xúc PE so với nhóm đối chứng (70,8% so với 85,2%, P < 0,001). Tuy nhiên không ảnh hưởng đến tỉ lệ phôi giai đoạn 4 tế bào và phôi nang.

Khi thực hiện nghiên cứu trên 44 bệnh nhân nữ, tỉ lệ phát hiện vi nhựa (microplastics – MP) là 97,7%. Phân tích tương quan Spearman cho thấy:

• Có mối tương quan âm giữa tổng số MP và tỉ lệ thụ tinh (r = −0,356, p = 0,021)

• Phân tích theo từng thành phần MP xác định mối tương quan âm có ý nghĩa thống kê giữa PE (r = −0,407; p = 0,007) và polyamide 6 (PA6) (r = −0,370; p = 0,016) với tỉ lệ thụ tinh.

• Không có mối liên quan nào có ý nghĩa thống kê giữa tỉ lệ phôi tốt và tổng số MP hoặc từng thành phần MP riêng lẻ. 

Việc tiếp xúc với PE có thể dẫn đến tăng biểu hiện gen tiền viêm, do đó làm tăng nồng độ ROS trong noãn. Nhóm tác giả đã phân tích chuyển hóa cho thấy nồng độ PE cao trong dịch nang làm giảm nồng độ của các chất chuyển hóa dẫn đến thay đổi con đường trao đổi chất. Sự gián đoạn trao đổi chất này góp phần ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng noãn và dẫn đến giảm tỉ lệ thụ tinh. Hu, Jianing và cộng sự (2021) đã chỉ ra rằng chuột cái đang mang thai phơi nhiễm PS-MNP có số lượng và đường kính động mạch tử cung giảm, việc tiết cytokine chuyển sang trạng thái ức chế miễn dịch. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng MNP có thể làm giảm lượng máu cung cấp cho tử cung và cũng gây ra các tác dụng phụ lên kết quả thai kỳ vì rối loạn miễn dịch.
Kết luận
Sự gia tăng mối lo ngại rộng rãi về độc tính tiềm ẩn của vi nhựa đối với sức khỏe con người, đặc biệt là đối với hệ thống sinh sản. Các hạt này có thể xâm nhập vào cơ thể chủ yếu qua đường tiêu hóa, hít phải và tiếp xúc với da, mức độ tác động đến hệ thống sinh sản phụ thuộc vào liều lượng và kích thước hạt. Các nghiên cứu được tổng hợp trong bài này đều chỉ ra rằng MNP đều ảnh hưởng tiêu cực đến hệ thống sinh sản ở cả 2 giới, và cả thể hệ con cái. Tuy nhiên, cần có những nghiên cứu mở rộng phân tích cơ chế tác động của vi nhựa đến khả năng sinh sản ở người.

Tài liệu tham khảo

1. Hong, Y., Wu, S., & Wei, G. (2023). Adverse effects of microplastics and nanoplastics on the reproductive system: A comprehensive review of fertility and potential harmful interactions. Science of The Total Environment, 903, 166258.

2. Hou, B., Wang, F., Liu, T., & Wang, Z. (2021). Reproductive toxicity of polystyrene microplastics: In vivo experimental study on testicular toxicity in mice. Journal of hazardous materials, 405, 124028.

3. Hu, J., Qin, X., Zhang, J., Zhu, Y., Zeng, W., Lin, Y., & Liu, X. (2021). Polystyrene microplastics disturb maternal-fetal immune balance and cause reproductive toxicity in pregnant mice. Reproductive Toxicology, 106, 42-50.

4. Kong, F., Fang, L., Gui, Y., Lan, H., Zhao, P., Zhang, Y., ... & Tong, X. (2025). Polyethylene and Polyvinyl Chloride Nanoplastics in Human Follicular Fluid and Seminal Plasma: Impact on Fertilization and Sperm Quality. ACS nano.

5. Song, X., Du, L., Sima, L., Zou, D., & Qiu, X. (2023). Effects of micro (nano) plastics on the reproductive system: A review. Chemosphere, 336, 139138.

6. Wang, Q., Chi, F., Liu, Y., Chang, Q., Chen, S., Kong, P., ... & Guo, Y. (2025). Polyethylene microplastic exposure adversely affects oocyte quality in human and mouse. Environment International, 195, 109236.