Sốt xuất huyết là bệnh do virus Dengue sinh ra từ loài muỗi vằn Aedes. Theo tổ chức y tế thế giới, bệnh xuất hiện ở nhiều địa phương trong hơn 100 quốc gia trên thế giới, nhưng tập trung chủ yếu ở Nam Á và các nước Tây Thái Bình Dương. Bệnh gây hội chứng giống cảm, nhìn chung bệnh nhân có thể tự khỏi khi được chăm sóc hỗ trợ. Tuy nhiên, một số trường hợp nặng đòi hỏi phải có các chăm sóc y khoa cao hơn và bệnh nhân có thể được yêu cầu phải nhập viện. Những người bác sĩ chăm sóc ban đầu là những người tiếp xúc đầu tiên một cách thường xuyên với bệnh nhân. Radha Chitale đã có buổi nói chuyện với tiến sĩ Jenny Low, một chuyên gia bệnh nhiệt đới tại bệnh viện quốc gia Singapore, về nội dung các bác sĩ này có thể làm gì cho bệnh nhân sốt xuất huyết.

Năm 2013, tổng số ca bệnh sốt xuất huyết ở Singapore duy trì ở mức độ cao, trên 10.000 ca/năm. Nguyên nhân do nhiều yếu tố khác nhau, như số lượng muỗi nhiều, thời tiết nóng ẩm, tăng mật độ dân số ở các thành phố và khả năng miễn dịch kém của những người dân Singapore.

Các bác sĩ chăm sóc ban đầu đóng vai trò lớn nhất trong việc phát hiện và chăm sóc bệnh nhân sốt xuất huyết. Hầu hết trường hợp, bệnh nhân sẽ đến khám tại bác sĩ gia đình trước để khai báo bệnh, vì các triệu chứng sớm của sốt xuất huyết rất khó phân biệt với các bệnh thông thường khác. Nếu bệnh nhân bị nghi ngờ sốt xuất huyết, nên tránh dùng thuốc kháng viêm non-steroid và các thuốc dùng bằng đường tiêm bắp vì sẽ làm tăng nguy cơ chảy máu. Bác sĩ gia đình nên theo dõi bệnh nhân một cách đều đặn. Nếu bác sĩ nhận định bệnh nhân có nguy cơ bệnh nặng thì phải yêu cầu nhập viện để chăm sóc tốt hơn.
 

Sốt xuất huyết: cuộc chạy đua với bệnh

Sốt xuất huyết là bệnh tự khỏi. Nếu một người bị muỗi mang virus đốt sẽ có triệu chứng bệnh giống như cảm sau thời gian ủ bệnh từ 3 -7 ngày. Bệnh nhân có thể sốt cao, ê ẩm khắp người, chán ăn, một số trường hợp có thể buồn nôn và nôn ói. Hầu hết bệnh nhân sẽ tự hồi phục sau khoảng một tuần.

Thời điểm then chốt của bệnh là khoảng 4-5 ngày sau khi khởi phát, bệnh nhân có thể giảm bớt triệu chứng sốt nhưng tiểu cầu bắt đầu giảm rất nhanh. Bệnh nhân có thể xuất hiện những nốt nhỏ dưới da, trông như những chấm nhỏ màu đỏ. Đây là dấu hiệu không nguy hiểm nhưng có thể là dấu hiệu cảnh báo bệnh nhân nên được nhập viện để xét nghiệm máu theo dõi.  

Tùy thuộc vào mức độ giảm của tiểu cầu, và nếu tình trạng bệnh nhân tốt (bệnh nhân trẻ tuổi, khỏe mạnh, uống đủ nước, …) thì có thể điều trị tại nhà. Các bác sĩ đa khoa có thể giúp theo dõi bệnh nhân mà không cần phải nằm viện.

Tuy nhiên, nếu tiểu cầu giảm thấp và tổng trạng bệnh nhân kém, chán ăn, không thể uống đủ nước, hoặc có nghi ngờ các biến chứng có thể xảy ra gây xuất huyết nặng, bác sĩ có thể yêu cầu bệnh nhân nhập viện để được điều trị tốt hơn.

Huyết tương rò rỉ và chảy máu
Điều quan trọng nhất đối với virus Dengue là chúng có khả năng làm bệnh nặng thêm. Cách thức tác động của virus lên thành mạch máu vẫn chưa được biết rõ, tuy nhiên trong những trường hợp xuất huyết nặng, có sự rò rỉ huyết tương trên bề mặt các mô và có sự ứ dịch. Có thể xuất hiện ứ dịch trong phổi, từ đó dẫn đến tụt huyết áp và sốc nếu bệnh nhân không được bù dịch kịp thời.

Một biến chứng nguy hiểm khác là chảy máu. Chảy máu có thể xảy ra ở ruột, nướu răng, đường tiết niệu và não. Phụ nữ còn có thể bị chảy máu kinh nguyệt nặng.
Bệnh nhân trên 65 tuổi có các bệnh kèm theo như tiểu đường, phụ nữ có thai và trẻ em sẽ có nguy cơ mắc bệnh nặng hơn. Tuy nhiên, dữ liệu về những đối tượng dễ bị chảy máu vẫn chưa được biết rõ. 
Một số dữ liệu khác cho rằng các triệu chứng nặng bao gồm bồn chồn, đau bụng, nôn ói kéo dài, chảy máu nướu răng, nôn ra máu hay tiêu ra máu. Đây là những triệu chứng quan trọng mà bác sĩ chăm sóc ban đầu cần lưu ý để quyết định bệnh nhân nên được điều trị tại nhà hay nhập viện. Nếu đang phân vân, nên yêu cầu bệnh nhân nhập viện để được đánh giá tốt hơn.

Không có “thần dược” cho sốt xuất huyết
Không có thuốc điều trị đặc hiệu cho sốt xuất huyết. Có chăng, các thuốc chỉ giúp hỗ trợ điều trị các dấu hiệu và triệu chứng. Không được cho bệnh nhân dùng aspirin vì có thể gây chảy máu nặng hơn. Paracetamol thường được dùng để hạ sốt và giảm đau cơ, xương, đau đầu. Bệnh nhân cần phải được nằm nghỉ và uống nhiều nước để giúp bệnh mau khỏi.

Nhìn chung, sốt xuất huyết là bệnh tự khỏi. Tỉ lệ tử vong ở các trường hợp bệnh nặng thường hiếm gặp và hầu hết các nước phát triển đã có những biện pháp tuyên truyền về kiến thức y khoa cho người dân cũng như có các phương tiện kỹ thuật để kiểm soát trong trường hợp bệnh nặng. Tỉ lệ tử vong thường dưới 1% ở các nước này.

Theo lý thuyết, một người có thể mắc sốt xuất huyết 4 lần do có 4 chủng virus khác nhau. Nếu một người sống trong vùng dịch thì sự mắc bệnh 2 lần trong đời hoàn toàn không có gì lạ. Tuy nhiên, bệnh nhân không thể nhiễm cùng một chủng virus hai lần vì cơ thể có khả năng tạo ra kháng thể kháng lại các virus này.
Sự đánh giá hiệu quả của vắc-xin chống sốt xuất huyết vẫn đang được tiến hành bởi công ty Sanofi Pasteur. Hiện tại vắc-xin này vẫn chưa được đưa vào sử dụng. Kết quả nghiên cứu cho thấy vắc-xin này tương đối an toàn và khả năng chống lại 4 chủng virus ở những trẻ từ 9 tuổi trở lên cao khoảng 60% so với những trẻ nhỏ tuổi hơn.

Tóm lại
Sốt xuất huyết là bệnh lây truyền do muỗi đốt và rất thường gặp ở nhiều nước trên toàn thế giới. Hầu hết trường hợp bệnh tự khỏi và triệu chứng gần giống với các bệnh cảm thông thường. Một số trường hợp bệnh nặng có thể xảy ra ở một nhóm nhỏ bệnh nhân và đặc trưng bởi dấu hiệu rò rỉ huyết tương và/hoặc chảy máu. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu nặng của bệnh là điều rất quan trọng để bệnh nhân có thể nhập viện và được chăm sóc y khoa cao hơn ở thời điểm then chốt của bệnh để tránh các biến chứng và tử vong.

Ds. Huỳnh Thị Ngọc Ngân
Nguồn: Managing dengue fever in primary care. MIMS Doctor, April 2016.